لطیفه

[لَ فَ] (ع ص، اِ) لطیفه. تأنیث لطیف. هر چیز نکو. (آنندراج). چیزی نیک. (غیاث). || گفتاری نرم. کلامی مختصر در غایت حسن و خوبی. فارسیان به معنی سخن نیکو استعمال کنند. (آنندراج). سخن باریک و خوش. چربک. خرده. نکته. دقیقه: بذله(1). ج، لطائف. کل اشاره دقیقه المعنی تلوح للفهم لاتسعها العباره کعلوم الاذواق. (تعریفات). صاحب کشاف اصطلاحات الفنون آرد: لطیفه عبارت است از نکته ای که مر آن را در نفوس تأثیری باشد به نحوی که موجب انشراح صدر و انبساط قلب گردد. || (اصطلاح عرفان) در کشف اللغات گوید: لطیفه، نزد سالکان اشارتی که دقیق بود اما روشن شود از آن اشارت معنیی در فهم که در عبارت نگنجد. || (اصطلاح تصوف) در لطائف اللغات آمده است: لطیفه در اصطلاح صوفیه عبارت است از اشارت دقیقی که مرتسم نبود در فهم از وی معنی و عبارت گنجایش آن نداشته باشد. و لطیفهء انسانیه، حکمای نفس ناطقه را گویند. و درویشان دل را نامند و در حقیقت روح است. کذا فی کشف اللغات :
لطیفه ای است در آن لب که هیچ نتوان گفت
اگر دلم دهدی خلق را نمایم آن.فرخی.
این چند لطیفه از نظم و نثر او ثبت می افتد. (ترجمهء تاریخ یمینی).
ای رهیده جان تو از یاد من
ای لطیفه ی روح اندر مرد و زن.مولوی.
گفت: این لطیفه بدیع آوردی و این نکته غریب گفتی. (سعدی). درویشی به مقامی درآمد که صاحب آن بقعه کریم النفس بود طایفهء اهل فضل و بلاغت در صحبت او هر یک بذله و لطیفه ای همی گفتند. (سعدی). ملک را این لطیفه پسند آمد و گفت: اکنون سیاه را به تو بخشیدم کنیزک را چه کنم. (سعدی). شبهای دراز نخفتی و لطیفه ها گفتی. (سعدی). و هر یک بذله و لطیفه ای چنانکه رسم ظریفان باشد می گفتند. (سعدی). این لطیفه بر تاج کیخسرو نبشته بود. (سعدی).
ای سرو حدیقهء معانی
جانی و لطیفهء جهانی.سعدی.
لطیفه ای است نهانی که عشق از آن خیزد
که نام آن نه لب لعل و خط زنگاری است.
حافظ.
به سمع خواجه رسان ای ندیم وقت شناس!
به خلوتی که در او اجنبی صبا باشد
لطیفه ای به میان آر و خوش بخندانش
به نکته ای که دلش را بدان رضا باشد.
حافظ.
که میخورد و لطیفه می پندارد. (از جامع التمثیل). لطیفه الانسانیه، هی النفس الناطقه المسماه عندهم بالقب و هی الحقیقه تنزل الروح الی رتبه قریبه من النفس مناسبه لها بوجه و مناسبه للروح بوجه و یسمی الوجه الاول الصدر و الثانی الفؤاد. (تعریفات). || نکویی. (غیاث). || نیکی. || نرمی.
(1) - Boutade.