اروند

[اَ وَ] (اِخ) (رود...) دجله. (فرهنگ اسدی) (سروری) (اوبهی). دَگله. دجلهء بغداد. (برهان) (جهانگیری). اراوند. (تحفه السعاده) (برهان جامع) :
باروند رود اندر آورد روی
چنان چون بود مرد دیهیم جوی
اگر پهلوانی ندانی زبان
بتازی تو اروند را دجله خوان.فردوسی.
چنان دید کز تازیان صد هزار
هیونان مست و گسسته مهار
گذر یافتندی باروند رود
نماندی برین بوم و بر تاروپود...فردوسی.
خروش آمد از راه اروند رود
بموبد چنین گفت هست این درود...
چو بر دجله بر یکدگر بگذرند
چنان تنگ پل را به پی بسپرند.فردوسی.
فریدون که بگذشت از اروند رود
همی داد تخت مهی را درود.فردوسی.
فرستاده از دین بکشور درود
گشاینده بی کشتی اروند رود.اسدی.
دار اروند رود را بر یاد
که به تازی بود شط بغداد.
صاحب فرهنگ منظوم (از جهانگیری).
رجوع به دجله شود. در کتب پهلوی بارها «اروند» بجای «ارنگ» آمده(1) و این موجب اشتباه شده است چه از بعض کتب صراحتاً برمی آید که اروند در پهلوی اسم دجله است چنانکه در فصل سوم بهمن یشت بند 5 از اروند و فرات و اسورستان نام برده شده است. در بندهای 21 و 38 باز اسم اروند آمده. بهمن یشت مخصوصاً از آخرالزمان بحث میکند و یکی از علائم ظهور سوشیانس (موعود زرتشتی) را جنگی که در عراق واقع خواهد شد، میداند، بنابراین اروند در آنجا کلیهً به معنی دجله است. در (دادستان دینیک) فصل 92 بند 2 آمده است: «آبی که از اردویسور ناهید میریزد باندازهء همهء آبهائی است که در جهان جاری است به استثنای اروند... محل اردویسور در سپهر است.» در اینجا نمیتوانیم بگوئیم که از اروند، دجله اراده شده است یا آنکه بجای رنگها (ارنگ) استعمال شده و رودی در مشرق ایران مراد است. در (آفرین هفت امشاسپند) آمده: «بشود که اورونت دارای تمام قوت ها شود». اشپیگل(2) در اینجا کلمهء اورونت (اروند) را همان ارنگ بندهش و رنگهای اوستا دانسته مانند انکتیل دپُرون(3) آن را با سیردریا یکی میداند. میتوان گفت که متأخرین اشتباهاً کلمهء اروند را در پهلوی بجای کلمهء «اَرَک» یا «ارنگ» استعمال کرده اند، چه (زادسپرم) بعینه مانند بند اول از فصل بیستم بندهش از دو رود اوستا(رنگها) و (ونگوهی) نام برده گوید از شمال کوه البرز دو رود بیرون می آید ولی بجای آنکه مثل بندهش بیکی از این دو رود ارنگ و بدیگری وه روت اسم بدهد اولی را «اروند» و دومی را «وه» مینامد: وجه تسمیهء دجله باروند (ائورنت اوستا) بمناسبت شکوه و بزرگی و تندی رود مزبور است. (یشتها تألیف پورداود ج 1 صص 223 - 225 و ج 2 ص 327). || رودی است که از قصرشیرین گذرد و امروز آنرا الوند گویند. || رود نیل. (فرهنگ میرزا ابراهیم). || (اِ) رود. (سروری). رود بزرگ. (فرهنگ خطی).
(1) - رجوع به «ارنگ» شود.
(2) - Spiegel.
(3) - Anquetil Duperron.