گیرا

(نف) مرکب از: گیر (گرفتن) + الف پسوند فاعلی و صفت مشبهه. (حاشیهء برهان چ معین).(1) گیرنده بسختی و محکمی و اخذکننده و با دست گیرنده. (ناظم الاطباء). گیرنده. (فرهنگ نظام) (فرهنگ شعوری) (انجمن آرا) (غیاث اللغات) (آنندراج) (بهار عجم) :
که پایت روان است و گیرا دو دست
همت هست برخاستن هم نشست.فردوسی.
بازت گیرا و خجسته به شکار. (نوروزنامه).
تا از قلم کاه مثال تو مثالی
بیجاده نگیرد نشود گیرا بر کاه.سوزنی.
طفل تا گیرا و تا پویا نبود
مرکبش جز شانهء بابا نبود.مولوی.
صنعت خوب از کف شل ضریر
باشد اولی یا ز گیرای بصیر.مولوی.
|| (ن مف) اسیر و گرفتار. || (اِمص) اسیری و گرفتگی. (ناظم الاطباء). اما این دو معنی اسمی و اسم مصدری مخصوص این مأخذ است و شاهدی ندارد. || (اِ) به معنی سرفه باشد و آن بیشتر به سبب هوازدگی بهم میرسد. (برهان قاطع) (انجمن آرا) (آنندراج) (بهار عجم) (ناظم الاطباء). سرفه باشد و آن را گوگ نیز نامند. (فرهنگ جهانگیری). سعال. رجوع به انار گیرا شود. || (نف) بمجاز گزنده، چه گرفتن به معنی گزیدن به کار رود چنانکه سگ گیرا یعنی سگ گزنده. (از انجمن آرا) (از آنندراج). رجوع به گیرنده در این معنی شود :
گرگ اغلب آن زمان گیرا بود
کز رمه شیشک بخود تنها رود.مولوی.
|| بمجاز هر چیز که آدمی را گیرد و در او اثر گذارد. چون زیبایی و مکیفات. دلفریب. دلاویز. دل انگیز. دلبر. دلربا. دلکش. فریبا. جذاب. جاذب. مانند: چشم گیرا. صدای گیرا. زیبایی گیرا. اندام گیرا. لهجهء گیرا. سخن گیرا. مژگان گیرا. دهان گیرا. و جز آن :
خال محتاج کمند زلف عنبرفام نیست
دانه چون افتاد گیرا احتیاج دام نیست.
صائب.
چشم گیرا میکند نخجیر را بی دست و پای
از کمند و دام مستغنی بود صیاد ما.
صائب (از آنندراج).
گرچه هر گوشه ای از کنج دهانش گیراست
بوسه را چشم به جای است که من میدانم.
صائب (از آنندراج).
رجوع به گیرنده در این معنی شود. || بمجاز به معنی تأثیرکننده: دم گیرا. (از آنندراج) (از فرهنگ نظام). || مقهورکننده چون دعا و نفرین و دم و آه و نفس و جز آن: آه گیرا. دعای گیرا. خون گیرا. نفس گیرا. نفرین گیرا. وعظ گیرا. و جز آن :
رحمت تو وآن دم گیرای تو
پر شود این عالم از احیای تو.مولوی.
وعظ گفتی ز جود بر منبر
گرم و گیرا چو وعظ پیغمبر.؟
چرا بر خاک این منزل نگریم تا بگیرد گل
و لیکن با تو آهن دل دمم گیرا نمی باشد.
سعدی.
(1) - پهلوی girak. (حاشیهء برهان چ معین).