گوشمال

(اِمص مرکب) گوش تاب. فشار که به گوش دهند تا درد کند. (یادداشت مؤلف). || مجازاً تأدیب خصوصاً تأدیب استاد مر شاگرد را که گوش وی بمالد تا سرخ شود. (ناظم الاطباء). تنبیه. سیاست : و آن گوشمالها مرا امروز سود خواهند داشت. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص26). برنایان را آموزگار و مؤدب، گوشمال زمانه و حوادث است. (تاریخ بیهقی).
صولت عز را جلالت تو
گوشمال زمانهء دون باد.
مسعودسعد (دیوان ص540).
هرکه بر درگاه پادشاهان بی جریمه جفا دیده باشد... یا در گوشمال با ایشان [ یاران ]شریک بوده... (کلیله و دمنه).
هرکه در خدمت ندارد پیش تو قامت چو چنگ
یابد از دست زمانه همچو بربط گوشمال(1).
عبدالواسع جبلی.
از عتاب و گوشمال شاه منصف زهره نیست
باربد را فی المثل مالیدن گوش رباب.
سوزنی.
پیریش چنگ پشت کرد و ضعیف
چون بریشم ز گوشمال رباب(2).سوزنی.
حکایت کرد کاختر در وبال است
ملک را با تو قصد گوشمال است.نظامی.
چو بربط هر که او شادی پذیر است
ز درد گوشمالش(3) ناگزیر است.نظامی.
چو خون در تن ز عادت بیش گردد
سزای گوشمال نیش گردد.نظامی.
نه هرکس سزاوار باشد به مال
یکی مال خواهد دگر گوشمال.
سعدی (بوستان).
نکونام را جاه و تشریف و مال
بیفزود و بدگوی را گوشمال.
سعدی (بوستان).
خلیفه... با ما چون کمان ناراست است اگر خداوند جاوید مدد دهد او را به گوشمال چون تیر راست گردانم. (جامع التواریخ رشیدی).
- گوشمال نمودن؛ نمودن که آهنگ آزار و ایذا دارد. نمودن که قصد سیاست و تنبیه دارد. گوشمال دادن:
چونان بنمای گوشمالش
تا باز رهد از او وبالش.
گر تو در این راه خاک راه نگردی
خاک ترا زود گوشمال نماید.عطار.
رجوع به گوشمال دادن و گوشمال کردن شود.
(1) - این شاهد موهم معنی اول کلمه نیز هست خاصه از جهت آنکه مجازاً در آلات موسیقی (ذوات الاوتار) زخمه زدن بر تار و لرزاندن سیم و زه را نیز گوشمال و فعل آن را گوش مالیدن یا مالیدن گوش اصطلاح کرده اند. رجوع به گوشمال دادن شود.
(2) - این شاهد موهم معنی اول کلمه نیز هست خاصه از جهت آنکه مجازاً در آلات موسیقی (ذوات الاوتار) زخمه زدن بر تار و لرزاندن سیم و زه را نیز گوشمال و فعل آن را گوش مالیدن یا مالیدن گوش اصطلاح کرده اند. رجوع به گوشمال دادن شود.
(3) - این شاهد موهم معنی اول کلمه نیز هست خاصه از جهت آنکه مجازاً در آلات موسیقی (ذوات الاوتار) زخمه زدن بر تار و لرزاندن سیم و زه را نیز گوشمال و فعل آن را گوش مالیدن یا مالیدن گوش اصطلاح کرده اند. رجوع به گوشمال دادن شود.