کیس

(ع اِ) کیسهء سیم و زر، لانه یجمعها. ج، اکیاس، کیَسه. (منتهی الارب). کیسهء سیم و زر و توبره و خریطه. (آنندراج). به عربی توبره و خریطه را خوانند. (برهان). کیسه ای که در آن درم و دینار ریزند. (ناظم الاطباء). آنچه در آن درهم و دینار و مروارید و یاقوت ریزند. (از اقرب الموارد) :
گر به من قیمت آن کارد فرستد شاید
سیم چندانی یابد که نگنجد در کیس.
سوزنی.
مسئلهء کیس(1) ار بپرسد کس تو را
گو نگنجد گنج حق در کیسها.
مولوی (مثنوی چ رمضانی ص199).
نبرده فضلهء معنی ز کیس و کاسهء کس
که بار منت خود به که بار منت خلق.
نظام قاری (دیوان ص118).
- کیس الراعی؛ کیسهء چوپان. چنتهء چوپان. کیسهء کشیش. چمبرک. چمبر. (فرهنگ فارسی معین: کیسه). رجوع به کیسهء کشیش ذیل ترکیب های کیسه شود.
|| کیسه. (دهار). کیسه (مطلقاً). (فرهنگ فارسی معین).
- کیس فدا (فدی)؛ آن است که مخالف، به وقت هزیمت، کیسه های زر انداخته بگریزد تا به زر مشغول شده تعاقب او نکنند. (غیاث) (آنندراج) (فرهنگ فارسی معین) :
چون طلب شه، ره گریزش بربست
نایژه بگشاد حوض رنگ رزان را
گنج روان را که مُهر خازن او داشت
پردهء او ساخت رستگاری جان را
سینه برش را که کوه موکب او بود
کیس فدا(2) کرد و سود یافت زیان را.
ابوالفرج رونی (از فرهنگ فارسی معین).
و رجوع به «کیش فدا» شود.
|| آتون که بچه دان باشد. (منتهی الارب) (آنندراج). پرده ای که بچه را در زهدان احاطه دارد. (ناظم الاطباء). بچه دان. اتون. (فرهنگ فارسی معین). مشیمه. (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). مشیمه به جهت تشبیه آن به کیس که در آن نفقه نگاه دارند. (از اقرب الموارد). و رجوع به «کیسهء حول جنین» ذیل ترکیب های کیسه شود. || پوست خایه. (ناظم الاطباء). || مجرای تنگی است که از فراهم آمدن اطراف صفاق پیدا آید و چون به زیر آید کیسهء بیضتین شود. (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
(1) - مسئله کیس از مسائل حکمت طبیعی است که آتش صاعقه مرور می کند بر کیسه و زر را می گدازد و کیسه را آسیبی نمی رساند... (از حاشیهء مثنوی چ رمضانی ص199).
(2) - در متن چاپی: کیش فدا. توضیح آنکه مرحوم بهار معتقد بود که کیس فدا مصحف «کبش فدا» است ولی قراین (از جمله ابیات فوق) می رساند که کیس فدا هم به جای خود صحیح است. (فرهنگ فارسی معین).