کلاله

[کُ لَ / لِ] (اِ) موی پیچیده را گویند و به عربی مجعد خوانند و بمعنی کاکل. (برهان). بمعنی زلف پیچیده که به عربی مجعد خوانند. (انجمن آرا) (آنندراج). موی پیچیده و بمعنی زلف نیز آمده و به کاف فارسی (گلاله) نیز آمده. (غیاث). بمعنی کاکل و پرچم نیز استعمال می شود و بیشتر زلف و کاکل اهالی تبرستان خاصه دیالمهء گیلان چنین است... و آن را کلالک نیز گویند. (آنندراج) (انجمن آرا). موی پچیدهء تابدار. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). زلف آویزان بر پیشانی و کاکل. (ناظم الاطباء) :
گشت جهان کودک دوازده ساله
از سمنش روی و از بنفشه کلاله.
ناصرخسرو.
از عشق آن دو نرجس وز مهر آن دولاله
بی خواب و بی قرارم چون بر گلت کلاله.
سنائی.
سر کلالهء او برگ لاله بسپردی
اگر نسازدی آن لاله از کلاه سپر.سوزنی.
ظلمتی گشته از نوالهء نور
لاله ای رسته از کلالهء حور.نظامی.
سرنهادم خمار می در سر
بر گل خشک با کلالهء تر.نظامی.
چون دید که دیلمست خاموش
کردش ز کلاله کوردین پوش.
نظامی (لیلی و مجنون ص 243).
گوهر به کلاله کان برافشاند
وز گوهرکان شه سخن راند.نظامی.
اگر کلالهء مشکین ز رخ براندازی
کنند در قدمت عاشقان سراندازی.سعدی.
نسیم در سر گل بشکند کلالهء سنبل
چو از میان چمن بوی آن کلاله برآید.
حافظ.
ز دست برد صباگرد گل کلاله نگر
شکنج گیسوی سنبل ببین بروی سمن.
حافظ.
آن نافهء مراد که می خواستم زبخت
در چین زلف آن بت مشکین کلاله بود.
حافظ.
بت دیلم مه مشکین کلاله
به مشکین چین گرفته روی لاله.
(از انجمن آرا).
ایا شکسته سر زلف ترک شیرازی
کلاله های تو جراره های اهوازی.
هدایت (از آنندراج).
هر شب به یاد طرهء مشکین کلاله ای
مائیم و گوشه ای و سرشکی و ناله ای.
هدایت (از آنندراج).
- کلالهء خاک، تودهء خاک:بر فرق چمن کلالهء خاک
پیچیده شود چو مار ضحاک.نظامی.
|| دستهء گل. (برهان) (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین). جام گل. کاسهء گل : در فصل ربیع کلالهء لاله از قلال جبال... چون قندیل عقیقین از صوامع رهابین تابان. (سند بادنامه ص120).
- کلاله زار، جایی که گل فراوان است:باغ ار چه گل و کلاله زار است
از عکس رخت نواله خوار است.نظامی.
|| در اصطلاح گیاه شناسی، برجستگیها یا رشته های بالای مادگی گیاه را گویند. (فرهنگ فارسی معین).در گیاه شناسی ثابتی ذیل مادگی آمده، تخمدان غالباً دارای استطاله باریکی بنام خامه است و انتهای آن را که اغلب قطور و مسطح می باشد کلاله می نامند. سطح خارجی کلاله را غالباً موهای کوچک یک سلولی بنام پاپیل می پوشاند. (گیاه شناسی ثابتی ص418) و رجوع به گیاه شناسی گل گلاب ص177 شود.