کازرون

[زِ] (اِخ) (شهرستان...) شهرستان کازرون یکی از شهرستانهای استان هفتم کشور (فارس) است و حدود آن بقرار زیر میباشد. از شمال و شمال باختری به شهرستان بهبهان، از شمال خاوری و خاور به شهرستان شیراز و از جنوب و جنوب باختر به شهرستان بوشهر و از جنوب خاوری به شهرستان فیروزآباد.
آب و هوا: هوای شهرستان بطور کلی گرم منتهی شدت گرما به متقضای عرض جغرافیائی و پست و بلندی زمین متغیر است. بطوری که در قسمت شمالی شهرستان هوای دهستانهای دشمن زیاری و جاوید از بخش فهلیان و ممسنی و دهستان دشت ارژن از بخش کوهمره نودان نسبهً ملایم و ییلاقات شهرستان محسوب شده برعکس در قسمت های جنوبی در دهستانهای خشت و کمارج و ماهور میلاتی گرمای هوا در تابستان به منتهی شدت خود رسیده علاوه بر آن وزش بادهای گرم و سوزان زندگی را بر اشخاص غیر بومی مشکل میسازد در قسمت اخیر تقریباً زمستان وجود نداشته و برف دیده نشده است. آب مشروب و زراعتی شهرستان از رودخانه ها و چشمه سارهای متعدد و قنوات و در بعضی نقاط از چاه تأمین و مقدار آب شهرستان با مقایسه با شهرهای مجاور زیاد و مطبوع و گوارا میباشد.
ارتفاعات: بطور کلی شهرستان کازرون یک منطقهء کوهستانی محسوب و امتداد ارتفاعات مثل سایر نقاط استان فارس از شمال باختری به جنوب خاوری بوده و رشته های زیر از شمال به جنوب در آن مشاهده میگردد. 1- ارتفاعات شمالی رودخانهء فهلیان که امتداد کوههای کهکیلویه و از تنگ معروف تامرادی وارد شهرستان گردیده و در دشت همایجان، واقع در جنوب اردکان ختم میشود عمق این ارتفاعات زیاد و در بعضی نقاط تا 50 هزار گز میرسد و بلندترین قلل آن عبارتند از: کوه سرتنگ، تامرادی، قلعه، پره گه دان 2400 گز، کوه روال، سر کوه 2000 گز، کوه سیاه 1900 گز، کوه رنج 3000 گز. 2- ارتفاعات جنوبی رودخانهء فهلیان که از جنوب خاوری بهبهان و ناحیهء گچساران شروع و بوسیلهء رودخانه مزبور قطع شده مجدداً در حاشیهء جنوبی آن امتداد مییابد در حدود دهستان بکش امتداد این ارتفاعات به جنوب خاوری متمایل و از حاشیهء باختری دشت ارژن گذشته (کتل پیره زن و دختر و سرچشمهء رودخانه های قره آغاج و شاپور در این ناحیه است) و به ارتفاعات کوهمره سرخی متصل میگردد در باختر ناحیهء اخیر دره کازرون و دریاچهء کوچک پریشان یا فامور قرار دارد. دامنه های شمالی این رشته تا کناره های رودخانهء فهلیان و دامنه های جنوبی آن که شکل حلزونی دارد در ناحیهء ماهور و میلاتی گسترده شده معروفترین قلل شمالی عبارتند از: کوه بزان 1600 گز، کوه آبگرم 1720 گز و بلندترین قلل جنوبی عبارتند از کوه کارده 900 گز، کوه گچ ترش 1050 گز، کوه دوسرخان 830 گز. 3- ارتفاعات بین رودخانهء دالکی و شاپور که از ناحیهء فراشبند و جنوب دهستان جره شروع و امتداد شمال باختری را طی نموده و در حوالی کازرون به باختر متوجه شده و در ملتقای دو رودخانهء مزبور تمام میشود. کتل های معروف ملو و رودک در ناحیهء اخیر قرار دارد و شوسهء کازرون به بوشهر از روی آنها کشیده شده. بلندترین قلل این رشته عبارتند از: کوه بزنگ 1474 گز، کوه سربالشت 1790 گز، کوه تکاب 953 گز.
رودخانه ها: 1 - رودخانهء شش پیر که از جنوب خاوری ارتفاعات اردکان سرچشمه میگیرد ابتدا در سمت جنوب و بعد به طرف باختر جریان پیدا کرده و دهستان دشمن زیاری را مشروب می کند (در این ناحیه باسم دشمن زیاری خوانده میشود) و در 18هزارگزی خاور قصبهء فهلیان با رود شیرین تلاقی و وارد دهستان مزبور شده و بعد از مشروب ساختن دهستان رستم (در این ناحیه باسم رودخانهء فهلیان خوانده میشود) به باختر امتداد یافته و با رودخانهء تنگ شیب که از شمال دهستان رستم جاری است یکی شده از شهرستان خارج وارد ناحیهء باشت و بادی و گچساران از شهرستان بهبهان میشود. 2- رودخانهء شاپور - در ارتفاعات کوهمره نودان سرچشمه گرفته و بعد از عبور از دهستان کوهمره و تنگ چوگان دهستان شاپور را مشروب و از باختر کتل رودک گذشته بعد از مشروب نمودن دهستان خشت در قسمت جنوبی دهستان ماهور و میلاتی جریان پیدا کرده و با پیچ و خم های زیادی وارد دهستان مزارعی و زیر راه شهرستان بوشهر میگردد. 3- رودخانهء دالکی - از ارتفاعات کوهمره سرخی در تنگ شیب سرچشمه گرفته بعد از مشروب نمودن دهستان جره (در این ناحیه برودخانهء جره معروف است) به باختر متمایل و وارد کوهستان شده از خاور کتل ملو وزیر پل معروف دالکی که شوسهء کازرون به بوشهر از روی آن پل کشیده شده گذشته و وارد دهستان زیر راه از شهرستان بوشهر میشود. دو رودخانهء اخیر در شهرستان بوشهر یکی شده و بنام رود حله به خلیج فارس میریزد.
سازمان ادارای: شهرستان کازرون از چهار بخش مرکزی: خشت، کوهمره نودان، فهلیان و ممسنی تشکیل یافته مجموع قراء و قصبات آن 409 و نفوس شهرستان در حدود 111000 نفر است... محصولات عمدهء شهرستان عبارتند از: غلات و تریاک و تنباکو و خرما و برنج و حبوبات و پنبه و جزئی مرکبات و محصول حیوانی عبارت از لبنیات و پشم و پوست و صنایع معموله قالی بافی و گلیم بافی و شال و گیوه بافی است.
راهها: 1- راه شوسهء شیراز، کازرون، بوشهر. 2- راه شوسهء کازرون، فهلیان، بهبهان. 3- راه فرعی کازرون، جره، فراشبند. 4- راه فرعی دشت برم، نودان، کازرون بعلاوهء راههای فرعی زیادی که بوسیلهء اهالی دهستانها تسطیح شده و در فصل مساعد قابل عبور اتومبیل است در شهرستان وجود دارد. راههای مزبور در نقشهء پیوست با علائم شرطیهء مربوطه رسم شده است. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 7).