قدم

[قَ دَ] (ع اِمص) پیشی در کار. || (اِ) آنکه او را مرتبه باشد در خیر و نیکوئی. || پی و اثر. گویند: قدم صدق. رجوع به قدم صدق شود. || دلیر. || پیش پای. || گام. خطوه. ج، اقدام. (منتهی الارب) (آنندراج). بادیه آشام، ثابت، آبله پرور، آبله فرساد در فارسی از صفات آن و مقراض از تشبیهات آن است. (آنندراج) :
قدم باید اندر طریقت نه دم
که اصلی ندارد دم بی قدم.سعدی (بوستان).
قدم پیش نه کز ملک بگذری
که گر باز مانی ز دد کمتری.
سعدی (بوستان).
خواهی برسی به عشرت آباد عدم
واقف شوی از جلوهء خورشید قدم
چون صبح طلب بال و پری از ره صدق
کاین ره نشود قطع به مقراض قدم.
بیدل (از آنندراج).
گویند: رجلٌ قَدَمٌ و امرأهٌ قَدَمٌ و رجالٌ قَدَمٌ و نساءٌ قدمٌ و هم ذوالقدم. و فی الحدیث حتی یصنع رب العزه فیها قدمه؛ یعنی درآورد خدای تعالی بدان را دوزخ. و الاشرار قدم الله للنار کما ان الاخیار قدمه الی الجنه. او وضع القدم مثل للردع و القمع ای یأتیها امر یکفها عن طلب المزید. (منتهی الارب). میرزا علی گوید: قدم مرکب از سه جزء است رسغ و مشط و انگشتان، رسغ عبارت از چند استخوان است در تحت ساق و خلف مشط و مرتفع ترین نقطهء آن قرقرهء کعب است. مشط را پنج استخوان است و انگشتان پا بعینه مانند انگشتان دستند مگر اینکه جسم آنها بخصوص جسم بند دوم هر چهار انگشت کج است. ابهام پا نیز مثل ابهام دست دارای دو بند. (جواهرالتشریح میرزاعلی ص 151 - 159).
- جان در قدم کردن؛ جان را به پایش فدا کردن :
خیزم بروم که صبر نامحتمل است
جان در قدمش کنم که آرام دل است.
سعدی.
- در (اندر) قدم کسی افتادن؛ خود را خوار و ذلیل کسی کردن. خضوع و تذلل نمودن. نهایت تعظیم و احترام کردن :
نه خوارترم ز خاک بگذار
کاندر قدم عزیزت افتم.سعدی.
- سر قدم رفتن؛ خالی کردن معده از فضول. اجابت کردن معده. به قضای حاجت شدن.
- هم قدم؛ همگام. همدم : با طایفهء جوانان صاحبدل همدم و هم قدم بودم. (گلستان).