قدس

[قُ] (اِخ) شهری است از شهرهای اردن و پایتخت قسمت غربی کشور اردن به شمار میرود و در نظر یهود و مسیحیان و مسلمانان مقدس و مورد احترام است. این شهر در طرف جنوب شرقی یافا و در فاصلهء پنجاه میلی آن بر فراز تپه های خرم وسط منطقهء کوهستانی دل انگیز و خوش آب و هوا و سالم قرار دارد. هیکل سلیمان در این شهر بوده و کنیسهء قبر مقدس (القیامه) که مسیحیان معتقدند مسیح در آنجا به دار آویخته شده و دفن گردیده است در این شهر است. بعلاوه قدس مرکز امکنهء مقدسهء مسیحی دیگری است که از جملهء آنها میتوان کنیسهء جسمانیه و کنیسهء مریم را نام برد. مسجد اقصی نیز در این شهر واقع است که مسلمانان معتقدند پیغمبر در معراج خود در آن سیر داده شد. این مسجد در نظر مسلمانان نخستین قبله و دومین حرم است. این شهر مرکز مؤتمر اسلامی و مبلغان مسیحی است و در آن موزه و چندین کتابخانه و مؤسسات و سازمانهای متعددی است که بسیاری از جهانگردان و حاجیان را به سوی خود میکشد. اسرائیل محله های تازه ساز آن را به سال 1948 م. به تصرف خود درآورد. از روزگاری که این شهر را یبوسیان که ملتی کنعانی بودند، به وجود آوردند و آن را اورشلیم خواندند همواره مرکز عبادت و پرستش و مورد تجلیل و احترام بوده است. این شهر در حوالی سال 1400 ق.م. تحت حکومت فراعنهء مصر درآمد. داود آن را به تصرف آورد و یهود آن را پایتخت کشور خود و پرستشگاه ساختند و سلیمان در آن هیکل را بنا کرد. نبوکد نصر به سال 586 ق.م. بر این شهر استیلا یافت و یهودیان آن را اسیر کرد، ولی کورش شاه ایران آنان را آزاد ساخت و به شهر خود برگرداند. در سال 445 ق. م. باروهای آن را بار دیگر ساختند. اسکندر مقدونی بر شهر دست یافت و جانشینان وی سلوفیان و بطالسه در این شهر با هم به نزاع برخاستند و به سال 63 ق.م. رومانیان آن را بدست آوردند. انجیل گوید: مسیح در این شهر به حکم والی رومانی بیلاطوس به دار آویخته شد. یهودیان در آن انقلابی بوجود آوردند و تیتوس به سال 70 م. آن را در هم شکست. جنبش دیگری به سال 134 در این شهر بوقوع پیوست و به دنبال آن رومان ها آن را ویران ساختند و به جای آن شهر جدیدی به نام ایلیاکابیتولینا (همان شهری که عرب در موقع فتح آن را به نام ایلیا شناخته است) بنا کردند که به بیزنطیان رسید. خسرو دوم شاه ایران به سال 614 م. به این شهر حمله کرد و غنائمی بدست آورد که در ضمن آنها چوبهء دار حضرت عیسی بود، هرقل امپراطور بیزنطی با شاه ایران جنگید و چوبهء دار را به جای خود برگرداند. اعراب به سال 637 م. بدون جنگ آن را بتصرف خود گرفتند. واین شهر تسلیم خلیفهء دوم عمر بن خطاب گردید و در تسلیم شرط شد که به یهود اجازه داده نشود که در این شهر سکونت کنند. امویان مسجد صخره وحرم را در آن ساختند و مدارس اسلامی در آن رواج و رونق گرفت و فاطمیان آن را به تصرف آوردند. قدس هدف جنگهای صلیبی بود و صلیبیان به سال 1099م. آن را فتح کردند و صلاح الدین ایوبی به سال 1187 آن را مسترد داشت و سلطان سلیمان باروی آن را ساخت و ترکها به سال 1517 م. آن را تصرف کردند و در اصلاحات اخیر خود آن را به صورت آستان ممتازی که مستقیماً تابع استانبول بود درآوردند. در قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم در این شهر کنسولگری های کشورهای خارجی و مدارس مسیحی گوناگون بوجود آمد و مبلغان مسیحی در آن رفت و آمد خود را شروع کردند و مهاجرین آلمانی و سوئدی و آمریکائی و یونانی در آن استقرار یافتند. این شهر همچنین هدف جنگ یهودیان بود و رفته رفته آبادی به بیرون از حدود سور و باروی شهر کشیده شد. انگلستان به سال 1917 م. بر آن دست یافت و آن را پایتخت فلسطین گردانید و دولت آمریکا به سال 1947 مقرر کرد که پایتخت از آن شهر منتقل گردد ولی این قرار عملی نشد. در اثنای جنگ فلسطین این شهر مرکز برخورد سهمگین نیروهای اردن و یهود شد و یهودیان بر قسمت های تازه و نوساز آن دست یافتند و پایتخت را برخلاف قرار دولت آمریکا بدان منتقل ساختند. (الموسوعه العربیه).