قاضی

(اِخ) ایاس بن معاویه بن مره یا قره بن ایاس بن هلال مزنی، مکنی به ابوواثله. در فقه و حدیث اعلم زمان خود و در خلافت عمر بن عبدالعزیز به قضاوت بصره منصوب و در فطانت و فراست و هوش و ذکاوت و فصاحت بی بدل بلکه ضرب المثل اذکی من ایاس از امثال دائرهء بین الناس بوده و نوادر بسیاری در این باب منقول است. گویند از سه زن که هیچکدام معروفش نبود خبر داد که یکی حامل و دیگری مرضع و سومی بکر است و موافق واقع بود. و نیز جمع کثیری استهلال میکردند پس انس اظهار رؤیت نمود و هر چه سعی میکرد دیگران نمیدیدند. ایاس ملتفت شد که موی ابروی انس بر چشم او افتاده بفراست دریافت که انس آن موی را هلال می پندارد پس آن موی را از جلو چشم وی رد کرده و به انس گفت که جای هلال را بنمایاند. انس هرچه نگریست دیگر چیزی ندید و نظائر این داستان بسیار است. وی به سال 122 ه . ق. وفات یافت. جد عالی او ایاس بن هلال از اصحاب کبار حضرت رسول (ص) بوده است. رجوع به ابن خلکان ج1 ص86 و قاموس الاعلام ترکی ج5 ص3559 و لغات تاریخیه و جغرافیهء ترکی ج5 ص246 و ریحانه الادب ج3 ص262 و ابوواثله و ایاس شود.