فروغی

[فُ] (اِخ) محمدعلی... فرزند محمدحسین خان فروغی اصفهانی، ملقب به ذکاءالملک. در سال های اواخر قرن سیزدهم هجری متولد شد، در کودکی به تحصیلات قدیمه پرداخت و در سال 1310 ه .ق. وارد مدرسهء دارالفنون شد. در آنجا رشتهء پزشکی را برای تحصیل برگزید و پس از سالهای دراز چون این رشته را مناسب آمال خود ندید به فلسفه و ادبیات پرداخت. در سالهای آخر سلطنت ناصرالدینشاه قاجار عضو دارالترجمهء سلطنتی شد. در دوران مظفرالدینشاه معلم یک مدرسهء ملی بود و پس از آن معلم مدرسهء علوم سیاسی گردید. پس از درگذشت پدرش لقب ذکاءالملک به او اعطا گردید و ریاست مدرسهء علوم سیاسی نیز به وی واگذار شد. در سال 1290 در کابینهء صمصام السلطنه وزیر مالیه شد و سپس در کابینهء دوم صمصام السلطنه به وزارت دادگستری برگزیده شد. پس از چندی استعفا داد و ریاست دیوان عالی تمیز را پذیرفت. در کابینهء مشیرالدوله نیز وزارت عدلیه به عهدهء او بود. پس از جنگ جهانی اول به عضویت هیأت نمایندگی ایران به کنفرانس صلح پاریس رفت و در این سفر مشاورالملک و علاء نیز همراه وی بودند. در کابینهء مستوفی الممالک که مقارن دورهء چهارم مجلس تشکیل شد، فروغی برای مقام وزارت امور خارجه دعوت شد. در دوران سلطنت رضاشاه وی به ریاست وزراء رسید و اولین نخست وزیر دورهء سلطنت خاندان پهلوی بود. پس از دورهء کوتاه نخست وزیری تا سال 1312 ه . ش. عهده دار مشاغلی، از قبیل: وزارت جنگ، نمایندگی ایران در جامعهء ملل، سفارت کبرای ایران در ترکیه، وزارت اقتصاد و جز آن بود. در سال 1312 دیگر بار پس از استعفای مخبرالسلطنهء هدایت نخست وزیر شد و تا 1314 در این سمت باقی بود. از آن پس تا شهریور 1320 ه . ش. از کار کناره گرفت و به مطالعه و تصنیف و تألیف پرداخت. روز پنجم شهریور 1320 رضاشاه بار دیگر وی را به تشکیل دولت مأمور کرد و همین دولت بود که قرارداد سه جانبهء ایران و روس و انگلیس را به امضاء رساند و آسیب جنگ جهانی را تا اندازه ای از ایران دور کرد. در پایان سال 1320 ه . ش. از نخست وزیری استعفا داد و به وزارت دربار منصوب شد و سپس سفارت کبرای ایران در آمریکا بدو محول شد و یک سال بعد در روز پنجم آذرماه درگذشت. از آثار او، این کتابها قابل ذکر است: 1- تاریخ ایران. 2- تاریخ ملل شرق. 3- تاریخ رم. 4- آداب مشروطیت. 5- فیزیک مختصر. 6- علم ثروت. 7- اندیشهء دور و دراز. 8- حکمت سقراط. 9- سیر حکمت در اروپا. 10- پیام به فرهنگستان. 11- سماع طبیعی. 12- آیین سخنوری و دو خلاصه و گلچین از شاهنامه و دیوان حافظ. (نقل به اختصار و تصرف از کتاب مردان خودساخته).