فرع

[فَ] (ع اِ) برسوی هر چیز. (منتهی الارب). قسمت بالا از هر چیز و آن چیزی است که جدا گردد از اصل آن چیز مانند شاخ درخت. (از اقرب الموارد). || خلاف اصل و آن نام چیزی است که بر غیر خود مبنی باشد. (تعریفات). نزد علماء اسم است چیزی را که بنا شود بر غیر خود و قیاس شود بر آن و مقابل اصل است. (از اقرب الموارد). هر شی ء قیاس شده به شی ء دیگر را فرع نامند چنانکه مقیس علیه را اصل خوانند. (از کشاف اصطلاحات الفنون) : به اصل نگرد و به فرع دل مشغول ندارد. (تاریخ بیهقی).
الف را بر اعداد مرقوم بینی
که اعداد فرعند و او اصل و والد.خاقانی.
تو اصل وجود آمدی از نخست
دگر هرچه موجود شد فرع تست.سعدی.
|| شاخ درخت. (منتهی الارب). شاخ. (ترجمان جرجانی ترتیب عادل بن علی). شاخهء درخت. (از کشاف اصطلاحات الفنون) :
آن آتشی که گویی نخلی به بار باشد
اصلش ز نور باشد فرعش ز نار باشد.
منوچهری.
از اصل نیک هیچ عجب نیست فرع نیک
باشد پسر چنین چو پدر باشد آن چنان.
سوزنی.
|| نتیجه. حاصل :
فرع دید آمد عمل بی هیچ شک
پس نباشد مردم الا مردمک.مولوی.
سخاوت زمین است و سرمایه زرع
بده، کاصل خالی نماند ز فرع.سعدی.
|| سود. بهره. ربح. آنچه از مال به تجارت یا مرابحه به دست آید. (از یادداشتهای مؤلف) :
هوسبازی مکن گر وصل خواهی
به ترک فرع گو گر اصل خواهی.
ناصرخسرو.
|| کمان که از طرف شاخ درخت سازند. || کمان از شاخ ناکفانیده یا فرع از بهترین کمانها. (منتهی الارب) (از اقرب الموارد). || مال فراوان و پایدار. (از اقرب الموارد). || موی زن. || موی تمام. ج، فروع. (منتهی الارب) (اقرب الموارد). || قمل است و گفته اند قمل کبار است. (فهرست مخزن الادویه). صورتی از فَرَع است به معنی قمل. (اقرب الموارد). || فرع القوم؛ شریف و مهتر آن. (منتهی الارب) (اقرب الموارد). || جای روان گردیدن آب به سوی شعب کوه. ج، فراع. || برسوی گوش. || (مص) بر کوه شدن. (منتهی الارب) (از اقرب الموارد). || فرودآمدن از بر کوه. (منتهی الارب). فرودآمدن و از اضداد است. (از اقرب الموارد). || دوشیزگی بکر بردن. (منتهی الارب). || به چوب دستی زدن بر سر کسی. || برتر گردیدن از قوم خود به بزرگی یا به جمال. || به لگام زدن اسب را و عنان کشیدن تا بازایستد. || مانع شدن و بازداشتن میان قوم و اصلاح نمودن. (منتهی الارب) (اقرب الموارد).