غر

[غَ] (ص) زن فاحشه و قحبه. (برهان قاطع) (غیاث اللغات) (فرهنگ رشیدی). زن فاحشه، و آن را به تازی قحبه گویند :
طمع چون بریدم من از مال خواجه
زنش غر که خود را کم از خواجه داند.
جهانگیری.
حکیم سنائی غر با اول مفتوح به معنی قحبه و با اول مضموم به معنی دبه خایه در این بیت آورده :
گشته پر باد سخت خایهء غر
مانده پر آب و سست آلت غر(1).
غر اول به معنی دبه خایه و غر دوم به معنی زن فاحشه است. (از جهانگیری). زن بدکار. جنده. زن تباهکار :
تو گر حافظ و پشت باشی مرا
به ذره نیندیشم از هر غری.منوچهری.
ای پسر گیتی زنی رعناست بس غر بافریب
فتنه سازد خویشتن را چون به دست آرد عزب.
ناصرخسرو.
در خم شد و گفت ای که ترا خواهر و زن غر
کس از پی زر تن چه نهد خوف و خطر بر.
سوزنی.
هجو سهیل زین و زن غر همی کنم
یک هجو گفته دارم و دیگر نمیکنم.سوزنی.
گر شرط غری کردن بود آنکه تو کردی
پس بر همه غرهای جهان نیست غرامت.
حکیم علی شطرنجی (از انجمن آرا) (از آنندراج).
جرم خورشید را چه جرم بدانک
شرق و غرب ابتدا شر است و غر است.
خاقانی.
گفت ای غر تو هنوزی در لجاج
می نبینی این تغیر و ارتجاج.مولوی.
|| (مجازاً) به معنی بددل. (غیاث اللغات) (برهان قاطع). مردم بیدل را غردل خوانند. (آنندراج) (انجمن آرا) (فرهنگ رشیدی). || در خطاب به مرد به معنی عنین و خصی و مخنث نیز آمده :
معذور است اگر با تو نسازد زنت ای غر
زآن گنده دهان تو و زآن بینی فرخند.
عماره.
همچو چینی دلبری مهمان غر
بانگ چنگ و بربطی در پیش کر.
مولوی (مثنوی چ کلالهء خاور ص417).
نیست لایق غزو نفس و مرد غر
نیست لایق مشک و عود و کون خر.
مولوی (مثنوی).
|| (اِ) مخفف غرد عربی به معنی خانهء چوبین که تنها با لفظ باد استعمال شده، به معنی خانهء چوبین تابستانی :
که هر گه که تیره بگردد جهان
بسوزد چو دوزخ شود بادغر.
؟ (از فرهنگ نظام).
رجوع به بادغر شود.
- بادغر؛ خانهء چوبین تابستانی. مرکب از باد + غر مخفف غرد عربی به معنی خانهء چوبین، لیکن تنها با لفظ باد استعمال شود. رجوع به غر شود. (فرهنگ نظام).
- مادرغر؛ مادرجنده :
آن زن و مادرغر از این یافه ها
گفت سراسر هذیان و هدر.
سوزنی (دیوان ص122 نسخهء خطی کتابخانهء لغت نامه).
زخم تبر هجو من ای مادرغر
دست پدرت برید و من سوزنگر.سوزنی.
چه بازیها کنی در پیش فرعون
تو با لجلاج مادرغر به یکجا.سیف اسفرنگی.
کو که باشد هندی و مادرغری
که طمع دارد به خواجه دختری.مولوی.
گفت من هم بیخبر بودم از آن
آگهم کردند این مادرغران.مولوی.
(1) - در نسخهء خطی فرهنگ جهانگیری متعلق به کتابخانهء لغت نامه این بیت نیامده است و در نسخهء چاپی چنین است.