غالیه
[یَ] (اِخ) فرقه ای از مذهب شیعه و آنان نه صنف بوده اند: کاملیه، سبائیه، منصوریه، غرابیه، طباریه، بَزَیغیَّه، یعفوریه، غمامیه، اسماعیلیه یا باطنیه. (مفاتیح خوارزمی). و صاحب بیان الادیان آنان را فرقهء ثالثهء شیعه میخواند و گوید نه فرقه اند: کاملیه، سبائیه، منصوریه، غرابیه، بزیغیه، یعقوبیه، اسماعیلیه، ازدریه. و مسعودی آرد: غالیه یا غلاه اسم عام جهت فرقی که در حق حضرت رسول یا ائمه بخصوص حضرت علی بن ابیطالب غلو کرده و به ایشان مقام الوهیت داده اند و از ایشان بعضی محمدیه بوده اند یعنی محمد بن عبدالله را خدا میشمردند و بعضی علویه طرفدار الوهیت علی بن ابی طالب. (مروج الذهب ج 2 ص 144، از خاندان نوبختی ص 26). و ناصرخسرو در کتاب وجه دین (چ برلن ص 294) نوشته: «خبر است از رسول علیه السلام که گفت: الغلاه نصاری هذه الامه و النواصب یهودها، و الخوارج مجوسها؛ گفت. غالیان ترسایان امتند و ناصبیان جهودان امتند و خارجیان مغان امتند». (مزدیسنا تألیف معین ص 288) و در حاشیهء آن چنین آمده است: غالیه باز پس ترین قومی از شیعه اند. این گروهند که کافر محض باشند و ایشان از آن گروهند که یکی از ایشان نزد علی آمد و گفت: یا علی الاعلی السلام علیک - علی کرم الله وجهه گفت: یهلک اثنان: محب مفرط و مبغض مفتری، و ایشان نه (ظ. هشت) فرقه اند: الکاملیه: اصحاب ابی الکامل. 2- السبائیه: اصحاب عبدالله بن سبا. المنصوریه: اصحاب ابومنصور عجلی. 4- الغرابیه: ایشان گویند علی بن ابیطالب به زاغ ماند. 5- البزیغیه: اصحاب بزیغ بن یونس. 6- الیعقوبیه: اصحاب محمد بن یعقوب. ایشان گویند علی هرگاه در میان ابر بدنیا آید. 7- الاسماعیلیه: ایشان اصحاب اسماعیل بن علی اند. 8- الازدریه: ایشان گویند این علی که پدر حسن و حسین است علی نیست، او مردی است که او را علی الازدری خوانند و آن علی که امام است او را فرزند نباشد که صانع است. (بیان الادیان ص 35). واصل بن عطا فرق غالیه را به غلیه (آدم کشی و به اصطلاح امروز تروریسم) وصف میکند و در پاسخ این شعر بشار برد:
و ما شرّ الثلاثه امُّ عمروٍ
بصاحبکِ الذی لا تصبحینا.
گوید: «اما لهذا الملحد المشنف المکتنی بابی معاذ، من یقتله؟ اما والله لولا ان الغیله من سجایا الغالیه لبعثت الیه من یبعج بطنه علی مضجعه و یقتله فی جوف منزله و فی یوم حفله. (البیان والتبیین چ حسن السندوبی ص 30 ج 1). و از شاعران معروفی که در زمرهء غالیه بشمار میرفته اند کمیت بن الاسدی است. (رجوع به البیان والتبیین چ حسن السندوبی ص 54 1 شود). و از زنان ناسک و زاهدی که هم جاحظ آنها را در شمار غالیه آورده و از اهل بیان بوده اند، میتوان لیلی الناعطیه و الصدوف و هند را نام برد. رجوع به البیان والتبیین ایضاً ج 1 ص 283 شود و از شاعرانی که غالیه را وصف کرده اند معدان الاعمی است که در قصیدهء طویل خود غالیه و رافضه و تمیمیه و زیدیه را وصف کرده است و از جملهء قصیدهء مزبور این دو شعر است:
والذی طفف الحدار من الذع-
- ر و قد بات قاسم الانفال.؛
فغدا خامعاً بوجه هشیم
و بساق کعود طلحٍ بالِ.
(البیان و التبیین ایضاً ج 3 ص 53). در عیون الاخبار ج 2 ص 146 ببعد آمده: و اعشی همدان در قصیده ای که در آن میگوید رافضه مردم را میکشند گوید:
و کلهم شرٌ علی انّ رأسهم(1)
حمیده والمیلاء حاضنه الکسف.
و منظور از کسف ابومنصور (عجلی یکی از مدعیان امامت است)(2) و علت نامیدن وی بدین نام این است که او به اصحاب خود گفت در بارهء من این آیه نازل شده است: «و ان یرواکسفاً من السماء ساقطاً» و او معتقد بقتل و خفه کردن مردم بود و در حاشیهء آن آمده: حمیده از اصحاب لیلی الناعطیه بود که در غالیه (فرقهء چهارم مذهب شیعه) ریاست داشت و غالیه کسانی بودند که در حق ائمهء خویش غلو کردند بحدی که آنان را از مخلوق بودن خارج ساختند و در بارهء ایشان حکم به احکام الهی کردند. رجوع به ملل و نحل شهرستانی ص 132 چ لایپزیک و کتاب الحیوان (جاحظ) ج 6 ص 130 و مفاتیح العلوم خوارزمی چ اروپا ص 30 شود. و مرحوم اقبال آرد: غلاه یا غالیه یعنی کسانی که در حق حضرت علی بن ابی طالب و فرزندان او راه غلو رفته و به الوهیت ایشان قائل شده اند. این جماعت در حقیقت جزء شیعه محسوب نمیشوند، یا خود را به این طایفه بسته و یا معاندین شیعه، ایشان را در عداد فرقهء مزبور آورده اند. (خاندان نوبختی ص 50) و غلات را در نواحی گوناگون به اسامی مختلف میخوانده اند چنانکه کلمهء مزدکیه از القابی است که مخالفین به بعضی از فرق غلاه میداده اند مخصوصاً در ری(3) و در آذربایجان غلاه را قولیه مینامیده اند(4) و اینک مجملاً بشرح عقاید نه فرقهء مزبور و دیگر اصناف غلاه میپردازیم:
1- ازدریه: از فرق غلاه و ایشان گویند این علی که پدر حسن و حسین است علی نیست او مردی است که او را علی الازدری خوانند و آن علی که امام است او را فرزند نباشد که صانع است. (بیان ص 185)(5).
2- اسحاقیه: پیروان اسحاق بن زیدبن حارث از اصحاب عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفربن ابی طالب، از فرق غلاه که علی بن ابی طالب را در نبوت با حضرت رسول شریک میدانستند و طرفدار اباحت و اسقاط تکالیف بودند. این فرقه گویا شریکیه باشند که بعداً ذکر میشود. (ابن ابی الحدید ج 2 صص309 - 310، تلبیس ابلیس صص 23 - 24)(6) و رجوع به شریکیه شود.
3- اسحاقیه: از غلاه و از فروع فرقهء علیائیه، اصحاب ابویعقوب اسحاق بن محمد بن ابان نخعی کوفی ملقب به احمر متوفی سال 286(7)ه . ق.
4- اصحاب الکسا: [ طرفداران ] از فرق علیائیه و معتقد بحلول و غلو که میگفتند اصحاب کسا یعنی پنج تن آل عبا یک چیز بیش نیستند و روح بالسویه در ایشان حلول کرده و احدی را بر دیگری فضلی نیست. و از روی همین عقیده فاطمه را هم بدون هاء تأنیث فاطم نام میبردند. (شهرستانی ص 134) (خطط ج 4 ص 178)(8).
5- امریه: از فرق غلاه که میگفتند علی در امر رسالت با حضرت رسول شریک است. (تلبیس ابلیس ص 23، خطط ج 4 ص 178)(9).
6- اهل افراط، یا غلو: فرقی از شیعه که بعضی از ائمهء خود را بخداوند تعالی مانند میکنند. (شهرستانی ص 65).(10) و رجوع به غالیه شود.
7- بُزَیغیَّه: از فرق غلاه و از فروع خطابیه، اصحاب بُزَیغ بن موسی الحائک که بزیغ را رسول ابوالخطاب محمد می پنداشتند و امام جعفر صادق را خدا میدانستند و میگفتند که آن حضرت در اختیار صورت فعلی به مردم تشبه کرده و معتقد بودند که در میان ایشان مردمانی وجود دارند که از جبرائیل و میکائیل و حضرت رسول افضلند و میگفتند که هیچ کس از ایشان نمی میرد. (مقالات اشعری ص 12، فرق صص 39-40، شهرستانی ص 137، ابن حزم ج 4 ص 186، خطط ج 4 ص 174، بیان ص 157، رجال ابوعلی ص 360)(11).
8- بشیریه: از فرق غلاه و از فروع مفوضه و واقفه اصحاب محمد بن بشیر اسدی معتقد به زنده و غایب بودن امام موسی بن جعفر و نمردن و حبس نشدن آن حضرت. این فرقه محمد بن بشیر و بعد از او پسرش سمیع را امام میشمردند. (فرق ص 70، کشی صص 297-300)(12).
9- بلالیه: از فرق غلاه، پیرو ابوطاهر محمد بن علی بن بلال از اصحاب امام یازدهم و از منکرین وکالت ابوجعفر عمری که خود را بجای ابوجعفر وکیل امام غایب میخوانده است. رجوع به کتاب الغیبه طوسی صص260-261 و احتجاج ص 245 شود(13).
10- بیانیه: از فرق غلاه، پیروان بیان بن سمعان تمیمی نهدی که ادعای نبوت کرده و معتقد بتناسخ و رجعت بوده و او در ابتدا خود را جانشین ابوهاشم عبدالله بن محمد بن حنفیه میدانسته، بعد راه غلو رفته و امیرالمؤمنین علی را خدا شمرده است. بیان از معاصرین امام محمد باقر بوده و در سال 119 به قتل رسید. (مقالات اشعری صص 5-7، فرق ص 30، شهرستانی صص 113-114، الفرق ص 241، تبصره ص 419، خطط ج 4 صص 175-176 و انساب ورق 98 الف، منهاج ج 1 ص 238 و تواریخ معتبر در وقایع سال 119)(14).
11- تمیمیه: یا زراریه از فرق غلاه و مشبهه شیعه اصحاب زراره بن اَعْیَن که علم و قدرت حیات و سمع و بصر را برای خدای تعالی حادث میدانسته و در باب امامت نیز از واقفه بوده است. (مقالات اشعری ص 28 و 36، مفاتیح العلوم ص 20، کشی صص 88-107، کمال الدین ص 44، انساب ورق 273 ب، خطط ج 4 ص 169 و 174 تبصره ص 420)(15).
12- جناحیه: از فرق غلاه اصحاب عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن امام جعفر صادق که به لقب ذوالجناحین ملقب بوده. این فرقه معتقد بودند که علم در قلب عبدالله مانند علف در صحرا می روید و بتناسخ نیز عقیده داشتند و عبدالله را خدا و رسول میدانستند و بفنای دنیا معتقد بودند و اکل میته و شرب شراب و بعضی محرمات دیگر را حلال میشمردند و میگفتند که روح خداوند در صلب انبیا وارد گردید تا به عبدالله رسیده و عبدالله زنده و همان مهدی قائم منتظر است. (مقالات اشعری ص 6، انساب ورق 136 الف، تلبیس ابلیس ص 103، خطط ج 4 ص 176، شهرستانی ص 113، الفرق ص 235 و 242)(16).
13- حارثیه: از فرق کیسانیه و از غلاه اصحاب عبدالله بن حارث مداینی، معتقد به امامت ابوهاشم عبدالله بن محمد بن حنفیه و امامت عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفربن ابی طالب بعد از ابوهاشم و ایشان میگفتند که هر کس امام را شناخت هر چه بخواهد میتواند بکند. (فرق ص 29). شهرستانی (ص 113). این فرقه را همان فرقهء اسحاقیه منسوب به اسحاق بن زیدبن حارث انصاری میداند و میگوید که حارثیه میگفتند که روح عبدالله بن معاویه در اسحاق حلول کرده است(17).
14- جلویه: از غلاه. (خطط ج 4 ص 177)(18).
15- خطابیه: از فرق غلاه و از فروع اسماعیلیه، اصحاب ابوالخطاب محمد بن ابی زینب اجدع کوفی که معتقد به نبوت ابوالخطاب بوده اند و میگفتند که ائمه پس از رسیدن به مقام پیغمبری برتبهء الوهیت نیز میرسند و حضرت صادق را خدا میشمردند. ابوالخطاب معاصر منصور خلیفه بود و به دست عمال او به قتل رسید. (مقالات اشعری صص 10-11) (فرق ص 37 و38 - 40 و 58 - 60 و 64) (رجال کشی ص 187-199) (الفرق ص 236 و 242) (شهرستانی ص 136-137) (ابن حزم ج 4 صص 186-187) (منهاج ج 1 ص 239) (خطط ج 4 ص 174) (کتب تواریخ و رجال معتبر)(19).
16- زمامیه: طایفه ای از غلاه شیعه که جبرئیل را مذمت میکردند در اینکه به جای آوردن وحی به حضرت علی بن ابی طالب آن را بر حضرت رسول نازل کرده. (تلبیس ابلیس ص 104)(20).
17- ذمیه: فرقه ای از غلاه شیعه مدعی الوهیت علی بن ابی طالب. این فرقه حضرت رسول را دشنام میداده و ذم میکرده و میگفته اند که حضرت علی حضرت محمد بن عبدالله را از جانب خود مأمور کرده و آن حضرت مقام فرستندهء خود را جهت خویش ادعا نموده است و علی بن ابیطالب را به این شکل راضی ساخته که شوهر دختر و مولای او باشد. (انساب ورق 240 الف) (الفرق ص 238) (خطط ج 4 ص 177)(21).
18- رجعیه: از فرق غلاه شیعه که میگفتند علی بن ابیطالب برخواهد گشت و انتقام خود را از دشمنان خویش خواهد کشید. (تلبیس ابلیس ص 24 خطط ج 4 ص 178)(22).
19- زُراریه: رجوع به تمیمیه شود.
20- سبائیه: یا سبیه، اولین فرقه از فرق غلاه طرفداران عبدالله بن سبا که پیش از هر کس به اظهار طعن ابوبکر و عمر و عثمان پرداخته و معتقد به حیات جاوید و رجعت حضرت علی و الوهیت او بوده اند، امیر المؤمنین علی عبدالله بن سبا را بقتل رساند. فرقهء نصیریه از بازماندگان سبائیه بوده اند. (کشی ص 71) (فرق ص 20) (مقالات اشعری ص 15) (تبصره ص 496) (کتاب الاوائل ابوهلال عسگری ص 192) (برگ الف، بیان ص 158) (منهاج ج 1 ص 239) (شرح نهج البلاغه ج 1 ص 425) (الفرق صص 223-226) (شهرستانی صص 132-133) (ابن حزم ج 4 ص 180 و 188) (خطط ج 4 ص 175) (سمعانی برگ 288 الف)(23).
21- سلمانیه: از غلاه معتقد بالوهیت سلمان فارسی. (مقالات اشعری ص 419)(24).
22- شاعیه: از فرق غلاه. (خطط ج 2 ص 170)(25).
23- شریعیه: از غلاه حلولیه اصحاب ابومحمد حسن شریعی. (تبصره ص 419)(26).
24- شریکیه: از غلاه شیعه که علی بن ابیطالب را شریک حضرت رسول میشمردند. (خطط ج 4 ص 177). و رجوع به امریه شود(27).
25- شلمغانیه: از غلاه حلولیه اصحاب ابوجعفر محمد بن علی بن ابی العزاقر شلمغانی. نام دیگر این فرقه عزاقریه است(28).
26- صائدیه: از غلاه اصحاب صائد نهدی از معاصرین حضرت صادق و این شخص و بیان نهدی از فرقهء کربیه بوده و عقیده داشتند که محمد بن الحنفیه مهدی منتظر است. (فرق ص 25) (رجال کشی ص 195 و 197)(29).
27- طیاریه یا طیاره: از فرق غلاه منسوب به جعفر طیار. (مفاتیح العلوم ص 22) (کشی ص 208)(30).
28- علویه: عموم غلاتی که بحضرت علی بن ابی طالب مقام الوهیت میداده اند و یا رسالت را از آنِ آن حضرت می پنداشتند در مقابل محمدیه. (مروج الذهب ج 2 ص 144) (تلبیس ابلیس ص 23)(31).
29- علیاویه یا علیائیه: از فرق غلاه اصحاب علیاء ابن ذراع دوسی یا اسدی که حضرت امیرالمؤمنین را خدا میدانستند و حضرت رسول را پیغمبری میشمردند که از جانب او به رسالت آمده و با غلاه دیگر مثل مخمسه و محمدیه در پاره ای از عقاید اشتراک داشتند و کسی که در انتشار این مقاله سعی بسیار داشت بشار شعیری از معاصرین حضرت صادق بود که خود را بندهء علی بن ابیطالب و از جانب او رسولی میدانست که بر محمدیه مبعوث شده و با خطابیه یعنی اصحاب ابوالخطاب در چهار کس یعنی علی و فاطمه و حسن و حسین توافق داشت و میگفت که معنی فاطمه و حسن و حسین تلبیس است و غرض حقیقی در این اسامی علی است چه او در امامت بر این سه شخص تقدم دارد. علیاویه در اباحت و تناسخ و تعطیل با مخمسه تفاوتی نداشتند ولی نبوت پیغمبر اسلام و رسالت سلمان فارسی را از جانب او چنانکه محمدیه می گفتند قبول نمی کردند بلکه محمد بن عبدالله را بندهء علی بن ابیطالب میشمردند محمدیه میگفتند که چون بشار شعیری رسالت سلمان و ربوبیت حضرت رسول را منکر گردید بصورت مرغی که علیاء نام داشت مسخ شد و فرقهء طرفدار او بهمین جهت علیائیه خوانده شدند. مخمسه و علیاویه و محمدیهء خطابیه میگفتند که هر کس خود را به آل محمد منتسب دارد در این ادعا دروغگو و نسبت بخدا مفتری است مثل یهود و نصاری در این آیه: «و قالت الیهود و النصاری نحنُ ابناءُ الله و اَحِبّاؤه قُل فلم یعذّبُکم بذنوبکم بل انتم بشرٌ ممن خلق» (قرآن 5/18). چه محمد بن عبدالله به عقیدهء محمدیه و علی بن ابیطالب به عقیدهء علیاویه پروردگارانی باشند که نه از کسی زاده اند و نه ایشان را فرزندی باشد. (رجال کشی ص 131، 132، 253، 298، 324) (خطط ج 4 ص 177) (ابن حزم ج 4 ص 186)(32).
30- عمیریه: از غلاه و از فروع خطابیه، اصحاب عمیربن بیان عجلی که از حیث عقاید شبیه بفرقهء بزیغیه بوده اند ولی به مرگ خود عقیده داشتند و مثل یعمریه امام جعفر صادق را خدا میدانستند. (مقالات اشعری صص 21-13) (شهرستانی ص 137) (الفرق ص 236) (خطط ج 4 ص 174)(33).
31- عینیه: از فرق غلاه که علی بن ابیطالب را در الوهیت بر محمد مقدم میداشتند. رجوع به میمیمه شود.
32- غُرابیه: از فرق غلاه و از فروع خطابیه که میگفتند حضرت علی به رسول الله از غراب بغراب شبیه تر است و بهمین جهت جبرئیل بغلط پیش محمد رفته و فرمان رسالت را به او رسانده است. (مفاتیح العلوم ص 22) (تبصره ص 419) (تلبیس ابلیس ص 103) (الفرق ص 238) (مقالات اشعری ص 16، خطط ج 4 صص 176-177) (بیان ص 157، ابن حزم ج 4 ص 183)(34).
33- غمامیه: از غلاه که میگفتند خدا در هر بهاری بشکل ابر (غمام) بزمین فرود می آید و دنیا را دور میزند. (مفاتیح العلوم ص 22) و گویا این فرقه از فروع سبائیه بوده اند، چه ایشان علی بن ابیطالب را خدا و در ابر مقیم میدانستند و میگفتند که رعد صورت و برق شلاق اوست و هر وقت بیاد علی می افتادند بر ابر صلوات میفرستادند. (انساب برگ 288 الف و ابن حزم ج 4 ص 180)(35).
34- قرامطه: از فرق اسماعیلی و از غلاه اصحاب شخصی بنام قرمطویه یا کرمتویه قائل به امامت محمد بن اسماعیل بن امام جعفر صادق و معتقد به زنده بودن و منتظر قیام او. این فرقه میگفتند که نبوت حضرت رسول بعد از غدیر خم از آن حضرت سلب و نصیب حضرت علی بن ابیطالب گردیده. (فرق ص 61) (تلبیس ابلیس ص 110) (مقالات اشعری ص 26 و دخویه، یادداشتها در خصوص قرامطه(36) و کتب ملل و نحل و تواریخ مشهور)(37).
35- کسفیه: همان فرقهء منصوریه از فرق غلات اصحاب ابومنصور عجلی از مردم کوفه که خود را وصی امام پنجم شیعه امام ابوجعفر محمد بن علی باقر میدانسته و ائمهء قبل از خود را پیغمبر میشمرده و خود نیز ادعای نبوت کرده. اصحاب او میگفتند که منصور عجلی به آسمان صعود کرده و خدا دست بر سر او مالیده و به فارسی با او تکلم کرده، آنگاه به زمین آمده و عقیدهء ایشان این بود که آنچه خدا میفرماید که: «و ان یروا کسفاً من السماء ساقطاً یقولوا سحاب مرکوم» (قرآن 52/44) مراد ابومنصور عجلی است و به همین جهت این فرقه را کسفیه می خوانده اند. (تبصره ص 419) (تلبیس ابلیس ص 103) (ابن حزم ج 4 ص 185) (مقالات اشعری ص 9) (فرق ص 34 و 35) (شهرستانی ص 135 و 136) (کشی ص 196) (انساب برگ 543 ب) (الفرق ص 224 و 235) (منهاج ج 1 ص 238) (بیان ص 158) (خطط ج 4 ص 176)(38).
36- کودیه: از اسامی غلاه که در اصفهان به این فرقه میدادند. (شهرستانی ص 132)(39).
37- لاعنیه: از فرق غلاه که عثمان و طلحه و زبیر و معاویه و ابوموسی اشعری و عائشه را لعن میکردند. (خطط ج 4 ص 177) (تلبیس ابلیس ص 24)(40).
38- محمدیه: نام جماعتی از غلاه که حضرت رسول را خدا میدانستند(41).
39- محمدیه: از غلاه شیعه منتظر رجعت محمد بن عبدالله بن حسن بن امام حسن. این فرقه میگفتند که امام محمد باقر جانشینی خود را به ابومنصور واگذاشته و این مقام بعد از ابومنصور به آل علی برمیگردد و انتظار رجعت محمد بن عبدالله بن حسن را به عنوان قائم میکشیدند و از فروع مغیریه بودند. (مقالات اشعری صص 24-25، انساب برگ 512 ب، الفرق صص 42-43 و 232)(42).
40- مخطئه: فرقه ای از غلاه که می گفتند سلمان فارسی و مقداد و عمار و ابوذر غفاری و عمر بن امیه صیمری از طرف خداوند مأمور ادارهء مصالح عالمند و به سلمان مقام رسالت میدادند. (کشی ص 253. رجال استرآبادی ص 225 از رجال ابن الغضایری)(43).
41- معمریه: از فرق غلاه و از فروع خطابیه اصحاب معمربن خیثم که خود را جانشین ابوالخطاب رئیس فرقهء خطابیه میدانسته و مدعی مقام نبوت بوده. این فرقه نیز مثل جناحیه بتحلیل محرمات و تناسخ عقیده داشتند و معمر را مثل ابوالخطاب می پرستیدند و نماز را نیز ترک گفته بودند. (مقالات اشعری ص 11) (فرق صص 39-40) (خطط ج 4 ص 174) (شهرستانی ص 137)(44).
42- مغیریه: از فرق غلاه اصحاب مغیره بن سعید عجلی که بعد از امام زین العابدین و امام محمد باقر مغیره را امام می پنداشتند و انتظار ظهور محمد بن عبدالله بن حسن بن امام حسن را بعنوان مهدی داشتند. مغیره در آخر کار ادعای نبوت کرد و خالدبن عبدالله قسری او را کشت. (مقالات اشعری صص 6- 7 و 23) (فرق ص 55) تلبیس ابلیس ص 92) (منهاج ج 1 ص 238) (الفرق صص 229-233) (شهرستانی ص 134 و ص 135) (خطط ج 4 ص 176) (و ابن ابی الحدید ج 2 ص 309) (انساب برگ 538 ب) (ابن حزم ج 4 ص 18) (کشی ص 145، 148، 196، 197 و تواریخ معتبر)(45).
43- مفضلیه: از غلاه خطابیه اصحاب مفضل صیرفی معتقد به الوهیت امام جعفر صادق که چون امام از ابوالخطاب تبری جست ایشان نیز با خطابیه مخالف شدند. (مقالات اشعری ص 13) (الفرق ص 236) (شهرستانی ص 137) (خطط ج 4 ص 174 نوبختی ص264)(46).
44- منصوریه: رجوع به کسفیه شود.
45- موسائیه یا موسویه: طرفداران امامت امام موسی بن جعفر کاظم و منتظر رجعت آن حضرت که از فرق غلاه واقفه محسوب میشوند. (انساب برگ 544 ب) (الفرق ص 46)(47).
46- میمیه: از فرق غلاه که امیرالمؤمنین و حضرت رسول هر دو را نبی میدانستند ولی محمد بن عبدالله را در الوهیت مقدم میشمردند در مقابل عینیه که این حق تقدم را به علی نسبت میدادند. (شهرستانی ص 134) (خطط ج 4 ص 177). رجوع به محمدیه شود)(48).
47- نصیریه: از فروع فرقهء سبائیه و اسحاقیه و نمیریه اصحاب شخصی بنام نصیر. (انساب برگ 562 ب) (ابن حزم ج 4 ص 188) (منهاج ج 1 ص 238) (ابن ابی الحدید ج 2 ص 309)(49).
48- نمیریه: از غلاه اصحاب محمد بن نصیر نمیری(50).
49- یعقوبیه: از فرق غلاه شیعه اصحاب محمد بن یعقوب گویا همان فرقهء غمامیه اند که میگفتند امیرالمؤمنین علی در میان ابر بدنیا می آید. (بیان ص 157)(51).
50- یعمریه: همان معمریه. (مقالات اشعری ص 11) (خاندان نوبختی ص 267). و رجوع به همان کتاب ص50، 58، 70، 72، 82، 103، 117، 118، 119 و صص 134 - 136، 140، 176، 246، 249، 250 - 252 - 254 - 257 - 263 غلاه شود.
(1) - فی الاصل «رأس» و ما اثبتناه عن کتاب الحیوان للجاحظ. (ج 6 ص 130).
(2) - رجوع به ملل و نحل شهرستانی ص 136 شود.
(3) - شهرستانی ص 32 از خاندان نوبختی ص 263.
(4) - خاندان نوبختی ص 261 بنقل از شهرستانی ص 132 و تبصره العوام ص 424.
(5) - بنقل از ص 249 خاندان نوبختی.
(6) - خاندان نوبختی ص 249.
(7) - خاندان نوبختی ص 250، و رجوع به صص 135-136 همان کتاب شود.
(8) - از خاندان نوبختی ص 250.
(9) - از خاندان نوبختی ص 250.
(10) - از خاندان نوبختی ص 250.
(11) - از خاندان نوبختی ص 250.
(12) - از خاندان نوبختی، و رجوع به ص 145 همان کتاب شود.
(13) - از خاندان نوبختی ص 235 و صص 252.
(14) - از خاندان نوبختی ص 252.
(15) - از خاندان نوبختی ص 253.
(16) - از خاندان نوبختی ص 253.
(17) - از خاندان نوبختی ص 254.
(18) - از خاندان نوبختی ص 254.
(19) - از خاندان نوبختی ص 255.
(20) - ایضاً ص 255.
(21) - ایضاً ص 256.
(22) - ایضاً ص 256.
(23) - ایضاً ص 257، و رجوع به ص 147 شود.
(24) - ایضاً ص 257.
(25) - ایضاً ص 258.
(26) - ایضاً ص 258، و رجوع به ص 235 همان کتاب شود.
(27) - ایضاً ص 258.
(28) - ایضاً ص 258 و ص 222 و 238.
(29) - ایضاً ص 258.
(30) - ایضاً ص 259.
(31) - ایضاً ص 259.
(32) - ایضاً ص 260.
(33) - ایضاً ص 260.
(34) - خاندان نوبختی ص 260.
(35) - ایضاً.
(36) - De Goeje, Memoire sur les Carmathes.
(37) - خاندان نوبختی ص 261.
(38) - ایضاً ص 262.
(39) - ایضاً.
(40) - ایضاً.
(41) - ایضاً ص 263.
(42) - ایضاً.
(43) - ایضاً ص 363.
(44) - ایضاً ص 274.
(45) - ایضاً ص 264.
(46) - ایضاً ص 264.
(47) - ایضاً ص 265.
(48) - ایضاً.
(49) - ایضاً ص 266.
(50) - ایضاً ص 266، و رجوع به ص 235 شود.
(51) - ایضاً ص 267.
و ما شرّ الثلاثه امُّ عمروٍ
بصاحبکِ الذی لا تصبحینا.
گوید: «اما لهذا الملحد المشنف المکتنی بابی معاذ، من یقتله؟ اما والله لولا ان الغیله من سجایا الغالیه لبعثت الیه من یبعج بطنه علی مضجعه و یقتله فی جوف منزله و فی یوم حفله. (البیان والتبیین چ حسن السندوبی ص 30 ج 1). و از شاعران معروفی که در زمرهء غالیه بشمار میرفته اند کمیت بن الاسدی است. (رجوع به البیان والتبیین چ حسن السندوبی ص 54 1 شود). و از زنان ناسک و زاهدی که هم جاحظ آنها را در شمار غالیه آورده و از اهل بیان بوده اند، میتوان لیلی الناعطیه و الصدوف و هند را نام برد. رجوع به البیان والتبیین ایضاً ج 1 ص 283 شود و از شاعرانی که غالیه را وصف کرده اند معدان الاعمی است که در قصیدهء طویل خود غالیه و رافضه و تمیمیه و زیدیه را وصف کرده است و از جملهء قصیدهء مزبور این دو شعر است:
والذی طفف الحدار من الذع-
- ر و قد بات قاسم الانفال.؛
فغدا خامعاً بوجه هشیم
و بساق کعود طلحٍ بالِ.
(البیان و التبیین ایضاً ج 3 ص 53). در عیون الاخبار ج 2 ص 146 ببعد آمده: و اعشی همدان در قصیده ای که در آن میگوید رافضه مردم را میکشند گوید:
و کلهم شرٌ علی انّ رأسهم(1)
حمیده والمیلاء حاضنه الکسف.
و منظور از کسف ابومنصور (عجلی یکی از مدعیان امامت است)(2) و علت نامیدن وی بدین نام این است که او به اصحاب خود گفت در بارهء من این آیه نازل شده است: «و ان یرواکسفاً من السماء ساقطاً» و او معتقد بقتل و خفه کردن مردم بود و در حاشیهء آن آمده: حمیده از اصحاب لیلی الناعطیه بود که در غالیه (فرقهء چهارم مذهب شیعه) ریاست داشت و غالیه کسانی بودند که در حق ائمهء خویش غلو کردند بحدی که آنان را از مخلوق بودن خارج ساختند و در بارهء ایشان حکم به احکام الهی کردند. رجوع به ملل و نحل شهرستانی ص 132 چ لایپزیک و کتاب الحیوان (جاحظ) ج 6 ص 130 و مفاتیح العلوم خوارزمی چ اروپا ص 30 شود. و مرحوم اقبال آرد: غلاه یا غالیه یعنی کسانی که در حق حضرت علی بن ابی طالب و فرزندان او راه غلو رفته و به الوهیت ایشان قائل شده اند. این جماعت در حقیقت جزء شیعه محسوب نمیشوند، یا خود را به این طایفه بسته و یا معاندین شیعه، ایشان را در عداد فرقهء مزبور آورده اند. (خاندان نوبختی ص 50) و غلات را در نواحی گوناگون به اسامی مختلف میخوانده اند چنانکه کلمهء مزدکیه از القابی است که مخالفین به بعضی از فرق غلاه میداده اند مخصوصاً در ری(3) و در آذربایجان غلاه را قولیه مینامیده اند(4) و اینک مجملاً بشرح عقاید نه فرقهء مزبور و دیگر اصناف غلاه میپردازیم:
1- ازدریه: از فرق غلاه و ایشان گویند این علی که پدر حسن و حسین است علی نیست او مردی است که او را علی الازدری خوانند و آن علی که امام است او را فرزند نباشد که صانع است. (بیان ص 185)(5).
2- اسحاقیه: پیروان اسحاق بن زیدبن حارث از اصحاب عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفربن ابی طالب، از فرق غلاه که علی بن ابی طالب را در نبوت با حضرت رسول شریک میدانستند و طرفدار اباحت و اسقاط تکالیف بودند. این فرقه گویا شریکیه باشند که بعداً ذکر میشود. (ابن ابی الحدید ج 2 صص309 - 310، تلبیس ابلیس صص 23 - 24)(6) و رجوع به شریکیه شود.
3- اسحاقیه: از غلاه و از فروع فرقهء علیائیه، اصحاب ابویعقوب اسحاق بن محمد بن ابان نخعی کوفی ملقب به احمر متوفی سال 286(7)ه . ق.
4- اصحاب الکسا: [ طرفداران ] از فرق علیائیه و معتقد بحلول و غلو که میگفتند اصحاب کسا یعنی پنج تن آل عبا یک چیز بیش نیستند و روح بالسویه در ایشان حلول کرده و احدی را بر دیگری فضلی نیست. و از روی همین عقیده فاطمه را هم بدون هاء تأنیث فاطم نام میبردند. (شهرستانی ص 134) (خطط ج 4 ص 178)(8).
5- امریه: از فرق غلاه که میگفتند علی در امر رسالت با حضرت رسول شریک است. (تلبیس ابلیس ص 23، خطط ج 4 ص 178)(9).
6- اهل افراط، یا غلو: فرقی از شیعه که بعضی از ائمهء خود را بخداوند تعالی مانند میکنند. (شهرستانی ص 65).(10) و رجوع به غالیه شود.
7- بُزَیغیَّه: از فرق غلاه و از فروع خطابیه، اصحاب بُزَیغ بن موسی الحائک که بزیغ را رسول ابوالخطاب محمد می پنداشتند و امام جعفر صادق را خدا میدانستند و میگفتند که آن حضرت در اختیار صورت فعلی به مردم تشبه کرده و معتقد بودند که در میان ایشان مردمانی وجود دارند که از جبرائیل و میکائیل و حضرت رسول افضلند و میگفتند که هیچ کس از ایشان نمی میرد. (مقالات اشعری ص 12، فرق صص 39-40، شهرستانی ص 137، ابن حزم ج 4 ص 186، خطط ج 4 ص 174، بیان ص 157، رجال ابوعلی ص 360)(11).
8- بشیریه: از فرق غلاه و از فروع مفوضه و واقفه اصحاب محمد بن بشیر اسدی معتقد به زنده و غایب بودن امام موسی بن جعفر و نمردن و حبس نشدن آن حضرت. این فرقه محمد بن بشیر و بعد از او پسرش سمیع را امام میشمردند. (فرق ص 70، کشی صص 297-300)(12).
9- بلالیه: از فرق غلاه، پیرو ابوطاهر محمد بن علی بن بلال از اصحاب امام یازدهم و از منکرین وکالت ابوجعفر عمری که خود را بجای ابوجعفر وکیل امام غایب میخوانده است. رجوع به کتاب الغیبه طوسی صص260-261 و احتجاج ص 245 شود(13).
10- بیانیه: از فرق غلاه، پیروان بیان بن سمعان تمیمی نهدی که ادعای نبوت کرده و معتقد بتناسخ و رجعت بوده و او در ابتدا خود را جانشین ابوهاشم عبدالله بن محمد بن حنفیه میدانسته، بعد راه غلو رفته و امیرالمؤمنین علی را خدا شمرده است. بیان از معاصرین امام محمد باقر بوده و در سال 119 به قتل رسید. (مقالات اشعری صص 5-7، فرق ص 30، شهرستانی صص 113-114، الفرق ص 241، تبصره ص 419، خطط ج 4 صص 175-176 و انساب ورق 98 الف، منهاج ج 1 ص 238 و تواریخ معتبر در وقایع سال 119)(14).
11- تمیمیه: یا زراریه از فرق غلاه و مشبهه شیعه اصحاب زراره بن اَعْیَن که علم و قدرت حیات و سمع و بصر را برای خدای تعالی حادث میدانسته و در باب امامت نیز از واقفه بوده است. (مقالات اشعری ص 28 و 36، مفاتیح العلوم ص 20، کشی صص 88-107، کمال الدین ص 44، انساب ورق 273 ب، خطط ج 4 ص 169 و 174 تبصره ص 420)(15).
12- جناحیه: از فرق غلاه اصحاب عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن امام جعفر صادق که به لقب ذوالجناحین ملقب بوده. این فرقه معتقد بودند که علم در قلب عبدالله مانند علف در صحرا می روید و بتناسخ نیز عقیده داشتند و عبدالله را خدا و رسول میدانستند و بفنای دنیا معتقد بودند و اکل میته و شرب شراب و بعضی محرمات دیگر را حلال میشمردند و میگفتند که روح خداوند در صلب انبیا وارد گردید تا به عبدالله رسیده و عبدالله زنده و همان مهدی قائم منتظر است. (مقالات اشعری ص 6، انساب ورق 136 الف، تلبیس ابلیس ص 103، خطط ج 4 ص 176، شهرستانی ص 113، الفرق ص 235 و 242)(16).
13- حارثیه: از فرق کیسانیه و از غلاه اصحاب عبدالله بن حارث مداینی، معتقد به امامت ابوهاشم عبدالله بن محمد بن حنفیه و امامت عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفربن ابی طالب بعد از ابوهاشم و ایشان میگفتند که هر کس امام را شناخت هر چه بخواهد میتواند بکند. (فرق ص 29). شهرستانی (ص 113). این فرقه را همان فرقهء اسحاقیه منسوب به اسحاق بن زیدبن حارث انصاری میداند و میگوید که حارثیه میگفتند که روح عبدالله بن معاویه در اسحاق حلول کرده است(17).
14- جلویه: از غلاه. (خطط ج 4 ص 177)(18).
15- خطابیه: از فرق غلاه و از فروع اسماعیلیه، اصحاب ابوالخطاب محمد بن ابی زینب اجدع کوفی که معتقد به نبوت ابوالخطاب بوده اند و میگفتند که ائمه پس از رسیدن به مقام پیغمبری برتبهء الوهیت نیز میرسند و حضرت صادق را خدا میشمردند. ابوالخطاب معاصر منصور خلیفه بود و به دست عمال او به قتل رسید. (مقالات اشعری صص 10-11) (فرق ص 37 و38 - 40 و 58 - 60 و 64) (رجال کشی ص 187-199) (الفرق ص 236 و 242) (شهرستانی ص 136-137) (ابن حزم ج 4 صص 186-187) (منهاج ج 1 ص 239) (خطط ج 4 ص 174) (کتب تواریخ و رجال معتبر)(19).
16- زمامیه: طایفه ای از غلاه شیعه که جبرئیل را مذمت میکردند در اینکه به جای آوردن وحی به حضرت علی بن ابی طالب آن را بر حضرت رسول نازل کرده. (تلبیس ابلیس ص 104)(20).
17- ذمیه: فرقه ای از غلاه شیعه مدعی الوهیت علی بن ابی طالب. این فرقه حضرت رسول را دشنام میداده و ذم میکرده و میگفته اند که حضرت علی حضرت محمد بن عبدالله را از جانب خود مأمور کرده و آن حضرت مقام فرستندهء خود را جهت خویش ادعا نموده است و علی بن ابیطالب را به این شکل راضی ساخته که شوهر دختر و مولای او باشد. (انساب ورق 240 الف) (الفرق ص 238) (خطط ج 4 ص 177)(21).
18- رجعیه: از فرق غلاه شیعه که میگفتند علی بن ابیطالب برخواهد گشت و انتقام خود را از دشمنان خویش خواهد کشید. (تلبیس ابلیس ص 24 خطط ج 4 ص 178)(22).
19- زُراریه: رجوع به تمیمیه شود.
20- سبائیه: یا سبیه، اولین فرقه از فرق غلاه طرفداران عبدالله بن سبا که پیش از هر کس به اظهار طعن ابوبکر و عمر و عثمان پرداخته و معتقد به حیات جاوید و رجعت حضرت علی و الوهیت او بوده اند، امیر المؤمنین علی عبدالله بن سبا را بقتل رساند. فرقهء نصیریه از بازماندگان سبائیه بوده اند. (کشی ص 71) (فرق ص 20) (مقالات اشعری ص 15) (تبصره ص 496) (کتاب الاوائل ابوهلال عسگری ص 192) (برگ الف، بیان ص 158) (منهاج ج 1 ص 239) (شرح نهج البلاغه ج 1 ص 425) (الفرق صص 223-226) (شهرستانی صص 132-133) (ابن حزم ج 4 ص 180 و 188) (خطط ج 4 ص 175) (سمعانی برگ 288 الف)(23).
21- سلمانیه: از غلاه معتقد بالوهیت سلمان فارسی. (مقالات اشعری ص 419)(24).
22- شاعیه: از فرق غلاه. (خطط ج 2 ص 170)(25).
23- شریعیه: از غلاه حلولیه اصحاب ابومحمد حسن شریعی. (تبصره ص 419)(26).
24- شریکیه: از غلاه شیعه که علی بن ابیطالب را شریک حضرت رسول میشمردند. (خطط ج 4 ص 177). و رجوع به امریه شود(27).
25- شلمغانیه: از غلاه حلولیه اصحاب ابوجعفر محمد بن علی بن ابی العزاقر شلمغانی. نام دیگر این فرقه عزاقریه است(28).
26- صائدیه: از غلاه اصحاب صائد نهدی از معاصرین حضرت صادق و این شخص و بیان نهدی از فرقهء کربیه بوده و عقیده داشتند که محمد بن الحنفیه مهدی منتظر است. (فرق ص 25) (رجال کشی ص 195 و 197)(29).
27- طیاریه یا طیاره: از فرق غلاه منسوب به جعفر طیار. (مفاتیح العلوم ص 22) (کشی ص 208)(30).
28- علویه: عموم غلاتی که بحضرت علی بن ابی طالب مقام الوهیت میداده اند و یا رسالت را از آنِ آن حضرت می پنداشتند در مقابل محمدیه. (مروج الذهب ج 2 ص 144) (تلبیس ابلیس ص 23)(31).
29- علیاویه یا علیائیه: از فرق غلاه اصحاب علیاء ابن ذراع دوسی یا اسدی که حضرت امیرالمؤمنین را خدا میدانستند و حضرت رسول را پیغمبری میشمردند که از جانب او به رسالت آمده و با غلاه دیگر مثل مخمسه و محمدیه در پاره ای از عقاید اشتراک داشتند و کسی که در انتشار این مقاله سعی بسیار داشت بشار شعیری از معاصرین حضرت صادق بود که خود را بندهء علی بن ابیطالب و از جانب او رسولی میدانست که بر محمدیه مبعوث شده و با خطابیه یعنی اصحاب ابوالخطاب در چهار کس یعنی علی و فاطمه و حسن و حسین توافق داشت و میگفت که معنی فاطمه و حسن و حسین تلبیس است و غرض حقیقی در این اسامی علی است چه او در امامت بر این سه شخص تقدم دارد. علیاویه در اباحت و تناسخ و تعطیل با مخمسه تفاوتی نداشتند ولی نبوت پیغمبر اسلام و رسالت سلمان فارسی را از جانب او چنانکه محمدیه می گفتند قبول نمی کردند بلکه محمد بن عبدالله را بندهء علی بن ابیطالب میشمردند محمدیه میگفتند که چون بشار شعیری رسالت سلمان و ربوبیت حضرت رسول را منکر گردید بصورت مرغی که علیاء نام داشت مسخ شد و فرقهء طرفدار او بهمین جهت علیائیه خوانده شدند. مخمسه و علیاویه و محمدیهء خطابیه میگفتند که هر کس خود را به آل محمد منتسب دارد در این ادعا دروغگو و نسبت بخدا مفتری است مثل یهود و نصاری در این آیه: «و قالت الیهود و النصاری نحنُ ابناءُ الله و اَحِبّاؤه قُل فلم یعذّبُکم بذنوبکم بل انتم بشرٌ ممن خلق» (قرآن 5/18). چه محمد بن عبدالله به عقیدهء محمدیه و علی بن ابیطالب به عقیدهء علیاویه پروردگارانی باشند که نه از کسی زاده اند و نه ایشان را فرزندی باشد. (رجال کشی ص 131، 132، 253، 298، 324) (خطط ج 4 ص 177) (ابن حزم ج 4 ص 186)(32).
30- عمیریه: از غلاه و از فروع خطابیه، اصحاب عمیربن بیان عجلی که از حیث عقاید شبیه بفرقهء بزیغیه بوده اند ولی به مرگ خود عقیده داشتند و مثل یعمریه امام جعفر صادق را خدا میدانستند. (مقالات اشعری صص 21-13) (شهرستانی ص 137) (الفرق ص 236) (خطط ج 4 ص 174)(33).
31- عینیه: از فرق غلاه که علی بن ابیطالب را در الوهیت بر محمد مقدم میداشتند. رجوع به میمیمه شود.
32- غُرابیه: از فرق غلاه و از فروع خطابیه که میگفتند حضرت علی به رسول الله از غراب بغراب شبیه تر است و بهمین جهت جبرئیل بغلط پیش محمد رفته و فرمان رسالت را به او رسانده است. (مفاتیح العلوم ص 22) (تبصره ص 419) (تلبیس ابلیس ص 103) (الفرق ص 238) (مقالات اشعری ص 16، خطط ج 4 صص 176-177) (بیان ص 157، ابن حزم ج 4 ص 183)(34).
33- غمامیه: از غلاه که میگفتند خدا در هر بهاری بشکل ابر (غمام) بزمین فرود می آید و دنیا را دور میزند. (مفاتیح العلوم ص 22) و گویا این فرقه از فروع سبائیه بوده اند، چه ایشان علی بن ابیطالب را خدا و در ابر مقیم میدانستند و میگفتند که رعد صورت و برق شلاق اوست و هر وقت بیاد علی می افتادند بر ابر صلوات میفرستادند. (انساب برگ 288 الف و ابن حزم ج 4 ص 180)(35).
34- قرامطه: از فرق اسماعیلی و از غلاه اصحاب شخصی بنام قرمطویه یا کرمتویه قائل به امامت محمد بن اسماعیل بن امام جعفر صادق و معتقد به زنده بودن و منتظر قیام او. این فرقه میگفتند که نبوت حضرت رسول بعد از غدیر خم از آن حضرت سلب و نصیب حضرت علی بن ابیطالب گردیده. (فرق ص 61) (تلبیس ابلیس ص 110) (مقالات اشعری ص 26 و دخویه، یادداشتها در خصوص قرامطه(36) و کتب ملل و نحل و تواریخ مشهور)(37).
35- کسفیه: همان فرقهء منصوریه از فرق غلات اصحاب ابومنصور عجلی از مردم کوفه که خود را وصی امام پنجم شیعه امام ابوجعفر محمد بن علی باقر میدانسته و ائمهء قبل از خود را پیغمبر میشمرده و خود نیز ادعای نبوت کرده. اصحاب او میگفتند که منصور عجلی به آسمان صعود کرده و خدا دست بر سر او مالیده و به فارسی با او تکلم کرده، آنگاه به زمین آمده و عقیدهء ایشان این بود که آنچه خدا میفرماید که: «و ان یروا کسفاً من السماء ساقطاً یقولوا سحاب مرکوم» (قرآن 52/44) مراد ابومنصور عجلی است و به همین جهت این فرقه را کسفیه می خوانده اند. (تبصره ص 419) (تلبیس ابلیس ص 103) (ابن حزم ج 4 ص 185) (مقالات اشعری ص 9) (فرق ص 34 و 35) (شهرستانی ص 135 و 136) (کشی ص 196) (انساب برگ 543 ب) (الفرق ص 224 و 235) (منهاج ج 1 ص 238) (بیان ص 158) (خطط ج 4 ص 176)(38).
36- کودیه: از اسامی غلاه که در اصفهان به این فرقه میدادند. (شهرستانی ص 132)(39).
37- لاعنیه: از فرق غلاه که عثمان و طلحه و زبیر و معاویه و ابوموسی اشعری و عائشه را لعن میکردند. (خطط ج 4 ص 177) (تلبیس ابلیس ص 24)(40).
38- محمدیه: نام جماعتی از غلاه که حضرت رسول را خدا میدانستند(41).
39- محمدیه: از غلاه شیعه منتظر رجعت محمد بن عبدالله بن حسن بن امام حسن. این فرقه میگفتند که امام محمد باقر جانشینی خود را به ابومنصور واگذاشته و این مقام بعد از ابومنصور به آل علی برمیگردد و انتظار رجعت محمد بن عبدالله بن حسن را به عنوان قائم میکشیدند و از فروع مغیریه بودند. (مقالات اشعری صص 24-25، انساب برگ 512 ب، الفرق صص 42-43 و 232)(42).
40- مخطئه: فرقه ای از غلاه که می گفتند سلمان فارسی و مقداد و عمار و ابوذر غفاری و عمر بن امیه صیمری از طرف خداوند مأمور ادارهء مصالح عالمند و به سلمان مقام رسالت میدادند. (کشی ص 253. رجال استرآبادی ص 225 از رجال ابن الغضایری)(43).
41- معمریه: از فرق غلاه و از فروع خطابیه اصحاب معمربن خیثم که خود را جانشین ابوالخطاب رئیس فرقهء خطابیه میدانسته و مدعی مقام نبوت بوده. این فرقه نیز مثل جناحیه بتحلیل محرمات و تناسخ عقیده داشتند و معمر را مثل ابوالخطاب می پرستیدند و نماز را نیز ترک گفته بودند. (مقالات اشعری ص 11) (فرق صص 39-40) (خطط ج 4 ص 174) (شهرستانی ص 137)(44).
42- مغیریه: از فرق غلاه اصحاب مغیره بن سعید عجلی که بعد از امام زین العابدین و امام محمد باقر مغیره را امام می پنداشتند و انتظار ظهور محمد بن عبدالله بن حسن بن امام حسن را بعنوان مهدی داشتند. مغیره در آخر کار ادعای نبوت کرد و خالدبن عبدالله قسری او را کشت. (مقالات اشعری صص 6- 7 و 23) (فرق ص 55) تلبیس ابلیس ص 92) (منهاج ج 1 ص 238) (الفرق صص 229-233) (شهرستانی ص 134 و ص 135) (خطط ج 4 ص 176) (و ابن ابی الحدید ج 2 ص 309) (انساب برگ 538 ب) (ابن حزم ج 4 ص 18) (کشی ص 145، 148، 196، 197 و تواریخ معتبر)(45).
43- مفضلیه: از غلاه خطابیه اصحاب مفضل صیرفی معتقد به الوهیت امام جعفر صادق که چون امام از ابوالخطاب تبری جست ایشان نیز با خطابیه مخالف شدند. (مقالات اشعری ص 13) (الفرق ص 236) (شهرستانی ص 137) (خطط ج 4 ص 174 نوبختی ص264)(46).
44- منصوریه: رجوع به کسفیه شود.
45- موسائیه یا موسویه: طرفداران امامت امام موسی بن جعفر کاظم و منتظر رجعت آن حضرت که از فرق غلاه واقفه محسوب میشوند. (انساب برگ 544 ب) (الفرق ص 46)(47).
46- میمیه: از فرق غلاه که امیرالمؤمنین و حضرت رسول هر دو را نبی میدانستند ولی محمد بن عبدالله را در الوهیت مقدم میشمردند در مقابل عینیه که این حق تقدم را به علی نسبت میدادند. (شهرستانی ص 134) (خطط ج 4 ص 177). رجوع به محمدیه شود)(48).
47- نصیریه: از فروع فرقهء سبائیه و اسحاقیه و نمیریه اصحاب شخصی بنام نصیر. (انساب برگ 562 ب) (ابن حزم ج 4 ص 188) (منهاج ج 1 ص 238) (ابن ابی الحدید ج 2 ص 309)(49).
48- نمیریه: از غلاه اصحاب محمد بن نصیر نمیری(50).
49- یعقوبیه: از فرق غلاه شیعه اصحاب محمد بن یعقوب گویا همان فرقهء غمامیه اند که میگفتند امیرالمؤمنین علی در میان ابر بدنیا می آید. (بیان ص 157)(51).
50- یعمریه: همان معمریه. (مقالات اشعری ص 11) (خاندان نوبختی ص 267). و رجوع به همان کتاب ص50، 58، 70، 72، 82، 103، 117، 118، 119 و صص 134 - 136، 140، 176، 246، 249، 250 - 252 - 254 - 257 - 263 غلاه شود.
(1) - فی الاصل «رأس» و ما اثبتناه عن کتاب الحیوان للجاحظ. (ج 6 ص 130).
(2) - رجوع به ملل و نحل شهرستانی ص 136 شود.
(3) - شهرستانی ص 32 از خاندان نوبختی ص 263.
(4) - خاندان نوبختی ص 261 بنقل از شهرستانی ص 132 و تبصره العوام ص 424.
(5) - بنقل از ص 249 خاندان نوبختی.
(6) - خاندان نوبختی ص 249.
(7) - خاندان نوبختی ص 250، و رجوع به صص 135-136 همان کتاب شود.
(8) - از خاندان نوبختی ص 250.
(9) - از خاندان نوبختی ص 250.
(10) - از خاندان نوبختی ص 250.
(11) - از خاندان نوبختی ص 250.
(12) - از خاندان نوبختی، و رجوع به ص 145 همان کتاب شود.
(13) - از خاندان نوبختی ص 235 و صص 252.
(14) - از خاندان نوبختی ص 252.
(15) - از خاندان نوبختی ص 253.
(16) - از خاندان نوبختی ص 253.
(17) - از خاندان نوبختی ص 254.
(18) - از خاندان نوبختی ص 254.
(19) - از خاندان نوبختی ص 255.
(20) - ایضاً ص 255.
(21) - ایضاً ص 256.
(22) - ایضاً ص 256.
(23) - ایضاً ص 257، و رجوع به ص 147 شود.
(24) - ایضاً ص 257.
(25) - ایضاً ص 258.
(26) - ایضاً ص 258، و رجوع به ص 235 همان کتاب شود.
(27) - ایضاً ص 258.
(28) - ایضاً ص 258 و ص 222 و 238.
(29) - ایضاً ص 258.
(30) - ایضاً ص 259.
(31) - ایضاً ص 259.
(32) - ایضاً ص 260.
(33) - ایضاً ص 260.
(34) - خاندان نوبختی ص 260.
(35) - ایضاً.
(36) - De Goeje, Memoire sur les Carmathes.
(37) - خاندان نوبختی ص 261.
(38) - ایضاً ص 262.
(39) - ایضاً.
(40) - ایضاً.
(41) - ایضاً ص 263.
(42) - ایضاً.
(43) - ایضاً ص 363.
(44) - ایضاً ص 274.
(45) - ایضاً ص 264.
(46) - ایضاً ص 264.
(47) - ایضاً ص 265.
(48) - ایضاً.
(49) - ایضاً ص 266.
(50) - ایضاً ص 266، و رجوع به ص 235 شود.
(51) - ایضاً ص 267.
محصولات ما
قافیه‌یاب برای اندروید
با خرید نسخه اندرویدی قافیه‌یاب از فروشگاه‌های زیر از این پروژه حمایت کنید:
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
نرم‌افزار فرهنگ عروضی
گنجور
گنجور مجموعه‌ای ارزشمند از سروده‌ها و سخن‌رانی‌های شاعران پارسی‌گوی است که به صورت رایگان در اختیار همگان قرار گرفته است. برای مشاهده وب‌سایت گنجور اینجا کلیک کنید.
دریای سخن
نرم‌افزار دریای سخن کتابخانه‌ای بزرگ و ارزشمند از اشعار و سخنان شاعران گرانقدر ادب فارسی است که به حضور دوستداران شعر و ادب تقدیم می‌داریم.