عیش

[عَ] (ع اِ) زندگانی. (منتهی الارب). حیات حیوانی. (از اقرب الموارد). زیست. زندگی :
بر تو در سعادت همواره باز باد
عیش تو باد دایم با یار مهربان.منوچهری.
چون شهد و شکر عیشی از خوشی و شیرینی
چون ریگ روان جیشی در پُرّی و بسیاری.
منوچهری.
علت عیش را سه چیز نهند
کآن مکان و زمان و اخوان است.خاقانی.
نسیه دادیم بر خزانهء عیش
همه نقد از خزانه بستانیم.خاقانی.
سررشتهء عیش اینست آسان مده از دستش
کاین رشته چو سرگم شد دشوار پدید آید.
خاقانی.
تا به تو بر ملک مقرر شود
عیش تو از خوی تو خوشتر شود.نظامی.
- تلخ عیشی؛ بدی زندگی. ناگواری زیست :
بر تلخ عیشی من اگر خنده آیدت
شاید، که خندهء شکرآمیز میکنی.سعدی.
مبر تلخ عیشی ز روی ترش
به آب دگر آتشش بازکش.سعدی.
چو تلخ عیشی من بشنوی بخنده درآی
که گر بخنده درآئی جهان شکر گیرد.
سعدی.
- تنگ عیش؛ آنکه زندگیش تنگ باشد. که زندگی مرفه ندارد. مقابل فراخ عیش. دارای معیشت ضنک. دارای معیشت ضیقه. دست تنگ. رجوع به ضنک شود :
جان ندارد هرکه جانانیش نیست
تنگ عیش است آنکه بستانیش نیست.
سعدی.
بسا تنگ عیشان تلخی چشان
که آیند در حله دامن کشان.سعدی.
- عیش خضر؛ زندگی خضر :
جرعه ای درد و حیات تلخ قسمت کرده اند
عیش خضر و آب حیوان گر نباشد گو مباش.
؟ (از غوامض سخن از آنندراج).
|| خوردنی و آنچه بدان زیست نمایند. (منتهی الارب) (از اقرب الموارد): عیش بنی فلان اللبن؛ بنی فلان بوسیلهء شیر زندگی میکنند. (از اقرب الموارد). || نان. (منتهی الارب) (از اقرب الموارد). || فلان عیش و جیش و فلان مره عیش و مره جیش؛ او یک بار با من است و یک بار بر من، و یا یک بار سود دارد و یک بار زیان میرساند. || زرع و کشت، در لهجهء حجاز. (از اقرب الموارد). || (از ع، اِ) خوشی و نشاط. (آنندراج). خوشی و خرمی و شادمانی و کامرانی و سرور. (ناظم الاطباء). عشرت. خوشگذرانی :
عیشیم بود با تو در غربت(1) و در حضرت
حالیم بود با تو در مستی و هشیاری
عیشی است مرا با تو چونانکه نیندیشی
حالیست مرا با تو چونانکه نپنداری.
منوچهری.
دریاب عیش صبحدم تا نگذرد بگذر ز غم
کآنگه به عمری نیم دم دریافت نتوان صبح را.
خاقانی.
بلای خمار است در عیش مل
سلحدار خار است با شاه گل.سعدی.
منغص بود عیش آن تندرست
که باشد به پهلوی بیمار سست
یکی را به زندان درش دوستان
کجا ماندش عیش در بوستان؟سعدی.
گلبن عیش میدمد ساقی گل عذار کو
باد بهار می وزد بادهء خوشگوار کو.حافظ.
خون پیاله خور که حلال است خون او
در کار عیش کوش که کاریست کردنی.
حافظ.
عیشم مدامست از لعل دلخواه
کارم بکام است الحمدلله.حافظ.
ناقص از کامل برد لذت ز دنیا بیشتر
دیدهء احول کند عیش دوبالا بیشتر.
صائب (از آنندراج).
تراویده عیش جم از جامشان.
ظهوری (از آنندراج).
- امثال: ذکر عیش نصف عیش است. (جامع التمثیل).
وصف عیش نصف عیش است.
- تاریک کردن عیش؛ منغص کردن آن. (از آنندراج). منغص کردن شادی. ناگوار ساختن عیش و عشرت :
سخن چین میکند تاریک عیش صاف طبعان را
مده در خلوت آئینه ره زنهار طوطی را.
صائب (از آنندراج).
- عیش و عشرت؛ خوشی و خوشگذرانی.
- عیش و نوش؛ خوشی و شادی و میخوارگی.
|| (اصطلاح تصوف) کنایت از لذت انس است با حق و شعور و آگاهی در آن لذت. (از فرهنگ مصطلحات عرفا).
(1) - ن ل: غیبت.