علیق

[عُلْ لَ](1) (ع اِ) گیاهی است که به درخت پیچد. (از لسان العرب). گیاهی است که به درخت پیچد و شبیه به گل سرخ است و آن را عُلّیقی نیز گویند و یک دانهء آن عُلّیقه است. (از اقرب الموارد). درختی باشد که برگ آن را پزند و در خضاب به کار برند. (برهان قاطع) نباتی است خاردار و در برگ و شکل شبیه به گل سرخ و ثمرش در شکل و طعم مثل توت سیاه و آن را در دیلم «تموش» و به ترکی «بکورنیکان» و به یونانی «باطس» و به لاتینی «روس وسائر» و به فارسی «ورد» و به شیرازی «توت سه گل» نامند. و آن دو نوع است جبلی و غیرجبلی. غیرجبلی آن را به لاتین «سارساهوره» نامند. طبیعت آن مرکب القوی است و سردی و خشکی تا درجهء دوم بر آن غالب است. جمیع اجزای آن مجفف و مبرد است و نیز رادع و حابس نفث الدم و نزف الدم و سیلان رحم است و مقوی احشاءالرأس نیز میباشد. ضماد برگ آن برای زخمهای سرد و برآمدگی حدقهء چشم مفید است. و عصارهء مسحوق ساق و برگ تازهء آن با اندکی صمغ برای امراض حاره و باردهء چشم بخصوص قرحه و دمعه و ناخنه و ورم و برآمدگی آن نافع است. خاییدن برگ آن برای قروح لثه و استرخای آن و قلاع و بدبویی دهان و جراحات تازهء آن سودمند است، خاییدن میوهء رسیدهء آن نیز همین فایده را دارد. آشامیدن آب برگ و ساق تازهء آن با اندکی صمغ عربی برای تقویت معده و نفث الدم و حبس اسهال و فضلات و بواسیر نافع است. و آشامیدن آب طبیخ برگ و میوهء آن با گلاب در حین حیض مانع حمل است. و آشامیدن آب گل آن نیز حابس اسهال است. ضماد برگ آن مقوی معده است و بواسیری را که خون از آن جاری باشد درمان میکند و این ضماد محلل اورام و منفجرکنندهء دبیلات است و مانع ازدیاد آکله و نمله و ساعیه است. طلای عصارهء میوهء تازهء آن برای تخفیف قروح رطبه و منع سیلان چرک و رطوبات از آن مفید است و گل آن نیز این خاصیت را دارد. ضماد برگ و شاخه های تازه و نازک آن برای سحج رانها در هنگام سفر نافع است. طبیخ برگ و ثمر آن سیاه کنندهء موی است و خضابی است نیکو. و گویند هر کس بعد از هر حمام دو قدم خود را با آن بشوید موی او سفید نگردد. نوع جبلی آن کم خارتر است و خارهای آن باریکتر میباشد و خودش شبیه به نسرین است و خواصش مانند نوع غیرجبلی آن است. گویند که موسی (ع) آتش را از این درخت دیده است و برخی گویند که از درخت عناب دیده است. (از مخزن الادویه) (تحفهء حکیم مؤمن). و آن را نوعی لبلاب نیز دانند. رجوع به لبلاب شود.
(1) - در برهان قاطع به تخفیف لام ضبط شده است.