عقد

[عِ] (ع اِ) گردن بند و حمیل و رشتهء مروارید. (منتهی الارب). قلاده. (اقرب الموارد). گردن بند زنان، و یکدانه. (دهار). یکدانه. (السامی فی الاسامی). سلک مروارید و گلوبند که آن را به هندی هار گویند. (غیاث اللغات). ج، عُقود. (منتهی الارب) (اقرب الموارد) :
چو بگسلد به نثار تو عقد گریهء من
سرشک رشک به چشم گهر بگردانم.
نورالدین ظهوری (از آنندراج).
خوشه چون عقد درو برگ چو زر
باده همچون عقیق و آب چو زنگ.عماره.
از فتح و ظفر بینم بر نیزهء تو عقد
وز فر و هنر بینم بر دیزهء تو یون.عنصری.
عقدی گوهر که گفتند هزار دینار قیمت آن بود از آستین بیرون گرفت. (تاریخ بیهقی ص 380). زمین بوسه داد و عقدی گوهر پیش سلطان نهاد. (تاریخ بیهقی ص 398). بیست عقد گوهر سخت قیمتی... (تاریخ بیهقی ص 425).
گه ز الماس او چو عقد گهر
نظم دولت همه بسامان باد.مسعودسعد.
شب عقد عنبرینهء گردون فروگسست
تا دست صبح غالیه سازد ز عنبرش.
خاقانی.
اینک عروس روز پس حجله معتکف
گردون نثار ساخته صد عقد گوهرش.
خاقانی.
دانم که دگر باره گهر دزدد از این عقد
آن طفل دبستان من آن مردک کذاب.
خاقانی.
چون گهر عقد فلک دانه کرد
جعد شب از گرد عدم شانه کرد.نظامی.
همی گفت این سخن وز نرگس مست
ز لؤلؤ عقدها بر ماه می بست.نظامی.
فلک در عقد شاهی بند کردش
به یاقوتی دگر پیوند کردش.نظامی.
همچنانکه عقد در در و شبه
مختلط چون میهمان یک شبه.مولوی.
- عقد پروین؛ ثریا. پروین. و رجوع به عقد ثریا در همین ترکیبات شود :
لؤلؤافشان توئی به مدحت شاه
عقد پروین بهای لؤلؤی تست.خاقانی.
گر دل خطی بنگاشتی زلف و لبش پنداشتی
هم عقد پروین داشتی هم طوق جوزا یافتی.
خاقانی.
- عقدالجمان؛ سلک مروارید. (ناظم الاطباء).
- عقد الخیطین؛ نام ستاره ای است. (از اقرب الموارد).
- عقد ثریا؛ ثریا. پروین. و آن به مناسبت شباهت ثریا است به گردن بند. (از فرهنگ فارسی معین). و رجوع به عقد پروین در همین ترکیبات و ثریا و پروین شود :
سعدیا عقد ثریا مگر امشب بگسیخت
ورنه هر شب به گریبان افق برمیشد.
سعدی.
عقد ثریا بر تاکش آویخته. (گلستان).
- عقد جمان؛ عقدالجمان :
در رکابش هفت گیسودار و شش خاتون ردیف
بر سرش هر هفت و شش عقد جمان افشانده اند.
خاقانی.
- عقد دوپیکر؛ کنایه از جوزا :
نافهء آهو شده ست ناف زمین از صبا
عقد دوپیکر شده ست پیکر باغ از هوا.
خاقانی.
- عقد شب افروز؛ کنایه از ثوابت و سیاره باشد، یعنی زحل و مشتری و مریخ و آفتاب و زهره و عطارد و ماه و باقی ستاره های آسمانی که ثوابت اند. (برهان قاطع) (آنندراج).
- عقد شب و روز؛ کنایه از ماه و آفتاب است. (برهان) (آنندراج) (انجمن آرا).
- || کنایه از دنیا و روزگار. (برهان) (آنندراج).
- عقد گوشهء دستار؛ مراد گرهی است که مفلسان چیزی را بر گوشهء دستار بسته بر آن گره بزنند. (آنندراج).
- واسطه العِقْد؛ واسطهء عقد. بزرگترین و درشت ترین مروارید و یا گوهر و یا مهره ای که در گلوبند یا دست بند باشد. میانگک. (یادداشت مرحوم دهخدا) : سپاس و حمد و ثنا و شکر مر آفریدگار را عز اسمه که خطهء اسلام و واسطهء عقد عالم را به جمال عدل و رأفت... آراسته گردانیده است. (کلیله و دمنه). چنین آورده اند که نصربن احمد که واسطهء عقد آل سامان بود... (چهارمقالهء عروضی چ معین ص 49). و رجوع به واسطه العقد شود.
- هم عقد؛ هم سلک. هم رشته :
گذشتند و ما نیز هم بگذریم
که چون مهره هم عقد یکدیگریم.نظامی.