آل افراسیاب

[لِ اَ] (اِخ) نام سلسله ای از امراء ترک که آل خاقان و خانیه و ایلک خانیه و افراسیابیه نیز خوانده میشوند (از حدود 320 تا حدود 560 ه .ق .). از تاریخ این سلسله اطلاعات کمی در دست است و ظاهراً امرای مزبور پس از اتحاد با طوائف ترکان مشرق فرغانه در قرن چهارم هجری قبول اسلام کرده اند. پایتخت این امرا در کاشغر بوده و ایلک خان نصر در سال 389 ه .ق . / 999 م. پس از تسخیر ماوراءالنهر بخارا را مرکز قرار داده و از آنجا بر ممالکی که از بحر خزر تا حدود چین امتداد داشته حکومت کرده است. امرای ایلک خانیه درصدد تسخیر ولایات جنوبی جیحون نیز برآمدند ولی پس از شکستی که در سال 398 ه .ق . / 1007 م. از سلطان محمود غزنوی یافتند بهمان ماوراءالنهر و کاشغر و مغولستان شرقی قناعت کردند. در ایام امارت این سلسله قبایل دیگری نیز از ترکان به ماوراءالنهر آمدند و بعدها از آنجا به ایران راه یافتند و از این قبایلند ترکمانان سلجوقی. ترتیب جانشینی امرای ایلک خانی از یکدیگر و سنوات راجع بامارات هر یک از ایشان تحقیقاً معلوم نیست. و فهرست ذیل تقریبی است:
عبدالکریم ستق، موسی بن ستق، شهاب الدوله هارون بغراخان بن سلیمان (وفاتش بین 383-384)، ابوالمحسن نصر اول بن علی (حدود 389-400)، قطب الدوله ابونصر احمد اول بن علی (حدود 401-407)، شرف الدوله طغان بن علی (403-408)، ابوالمنتصر ارسلانخان اول بن علی، یوسف خضرخان اول (وفاتش در 423)، شرف الدوله ابوشجاع ارسلانخان ثانی (حدود 421-424)، محمود اول بغراخان (حدود 425-435).
در سمت مغرب: جغراتکین ابوالمظفر عمادالدوله ابراهیم طفغاج بن نصر (حدود 440-460)، شمس الملوک نصر ثانی بن طفغاج (وفاتش در 472)، خضرخان بن طفغاج، احمدخان ثانی بن خضر (وفاتش در 488)، محمودخان ثانی (وفاتش میان 490-495)، خضرخان ثانی بن عمر بن احمد (وفاتش در 495)، محمود ارسلانخان ثالث بن سلیمان، ابوالمعالی حسن تگین بن علی، رکن الدوله محمودخان ثالث بن ارسلان، قلج طفغاج خان بن محمد (حدود 558)، جلال الدین علی گورکان بن حسن تگین.
در سمت مشرق: طغرل خان بن یوسف خضرخان (439-455)، طغرل تگین بن طغرل (455)، هارون بغراخان بن یوسف خضرخان (455؟-496)، نورالدوله احمدبن ارسلان.