احمد

[اَ مَ] (اِخ) ابن مصطفی طاش کبری زاده، مکنی به ابوالخیر و ملقب به عصام الدین. مولد به سال 901 ه .ق . بشهر بروسه و وفات در سنهء 968 و مدفن او بجوار تربت سید ولایت در محلهء عاشق پاشاست. او یکی از علمای آسیه الصغری و صاحب اخلاق حمیده و متواضع و از دعوی و مکابره مجتنب بود. پدر وی مصطفی مدرس بود و اصل این خاندان از مهاجرین یمن باشند. و چندی نیز تولیت قضاء حلب میکرد. مصطفی، فرزند خویش احمد را در خردی با عائلهء خود بانگوریه (آنکارا) برد و پس از مدتی به بروسه بازگشتند و سپس باسلامبول رفته اقامت گزیدند، و در آنجا احمد از پدر خویش و از سیدی محمد قوچو و میرم چلبی و شیخ محمد تونسی به کسب علوم ادبیه و ریاضیه و هیئات و علوم شرعیه و تفسیر و حدیث پرداخت و سپس بدو اجازهء تدریس دادند. در اول در دیمتوکه در اوروج پاشا سپس در اسلامبول در مولانا محیی الدین ابن حاجی حسین و در اسکوب بمدرسهء اسحاقیه و باز در اسلامبول بمدرسهء قلندریه و مدرسهء مصطفی پاشا و در ادرنه در یکی از دو مدرسهء متجاور و باز در اسلامبول در یکی از مدارس ثمان تدریس میکرد و در آخر به ادرنه مدرسی مدرسهء سلطان بایزید مستقلاً بدو محول شد. و در 952 مولویت بروسه و بعد از آن منصب قضاء اسلامبول بدو دادند و آنگاه که وی از دو چشم نابینا شد از منصب خود استعفا جست و بقیهء عمر را به تبییض مسودات تألیف پیش و تألیف چند کتاب دیگر پرداخت. مشهورترین مصنفات وی الشقائق النعمانیه فی علماء دوله العثمانیه است و آن کتاب شامل تراجم احوال پانصد و بیست تن علماء مشایخ عثمانی از ابتدا تا زمان سلطان سلیمان خان قانونی یعنی زمان خود مؤلف است. کتاب دیگر او مفتاح السعاده و مصباح السیاده یا موضوعات العلوم است و آن کتاب حاوی تعریفات کافهء علوم و فنون و اسامی کتب و ترجمهء احوال مختصر مؤلفین میباشد. و این دو کتاب را بعربی نوشته است. و کتاب موضوعات العلوم را پسر او کمال الدین محمد بترکی ترجمه کرده است، و بکتاب شقایق النعمانیه ذیل های بسیار نوشته اند و مشهورترین آنها، ذیل عشاقی و ذیل شیخی و ذیل نوعی زاده است، و ذیل نوعی زاده کاملترین کتابی است در تراجم علما و مشایخ میان سال 965 که طاشکپری زاده کتاب خود را بدان سال ختم کرده و سال 1042 که انتهای ذیل نوعی زاده میباشد. و نیز او را تألیف دیگری است تاریخ کبیر، و آن کتاب وفیات ابن خلکان است بعلاوهء تراجم بسیاری از صحابه و حکما و دیگر مشاهیر و آن را زمانی که در اسکوب مدرسی داشت نوشته و در 938 بپایان رسانیده است و سپس آن را خلاصه کرده و تاریخ انبیاء را بر آن افزوده است. و احمد را برعدهء کثیری از کتب تدریس زمان شروح و حواشی است، ازجمله: شرح عوامل المائهء شیخ عبدالقادر جرجانی. شرح دیباچهء هدایه. شرح دیباچهء طوالع. حاشیهء کشاف. حاشیهء تجرید شریف. شرح فوائدالغیاثیه قاضی عضدالدین ایجی. شرح قسم ثالث مفتاح. حاشیه بر شرح مفتاح سید شریف. شرح جزرین در علم قراآت. معلام در علم کلام. الجامع در منطق. متن و شرح در فرائض. مختصر در علم نحو. اللواءالمرفوع فی حل مباحث الموضوع. رساله الشهودالعینی فی تحقیق مباحث الوجود الذهنی. رساله الاستیفاء لمباحث الاستثناء. مسالک الخلاص فی مهالک الخواص. رساله الانصاف فی مشاجره الاسلاف. المحاکمات بین المولی لطفی و المولی عذاری فی ایراد السبع الشداد. رساله العنایه فی تحقیق الاستعاره بالکنایه. رساله فی صناعات الخمس. رسالهء قضا و قدر. رسالهء طاعون. الرساله الجامعه فی وصف العلوم النافعه. اجل المواهب فی معرفه وجود الواجب. نزهه الالحاظ فی عدم وضع الالفاظ. رساله التعریف والاعلام فی حل مشکلات الحدّ التام. القواعدالجلیات فی تحقیق مباحث الکلیات. فتح الامر المغلق فی مسئله المجهول المطلق. رساله فی تفسیر آیه الوضوء. رساله فی قوله تعالی، هوالذی خلق لکم ما فی الارض جمیعاً. و از کتب او که بطبع رسیده است: شقایق النعمانیه و ترجمهء موضوعات العلو. او را یک دختر و پنج پسر آمده است و کمال الدین محمد بن احمد سمت قاضی عسکری داشت و چهار تن دیگر منصب قضا داشته اند و آنگاه که مبتلا بعمی شد ابیات ذیل را بتحسر محرومیّت از بصر سروده است:
حرمت من الاحباب لذه نظره
فوا حسرتا ان لم افق قبل موتتی
و لاتجزعی یا نفس من نازل جری
بتقدیر خلاق اله البریّه
فان الرضا والصبر فی کل محنه
من اخلاق اصحاب النفوس الرضیه.