احمد

[اَ مَ] (اِخ) ابن محمد دینوری، مکنی به ابوالعباس. از عرفای اوائل مائهء چهارم هجریه است و معاصر است با مستکفی و المطیع لله عباسی، بکرامت و زهد در میان این طبقه معروف و به بیان نیکو در عداد این سلسله موصوف بود. مردی زاهد و عابد و اهل حال و نیکوطریقت و با استقامت احوال بود. مولد و منشأ وی دینور و در اطراف آن شهر و بغداد مدتی در سیر و سلوک بوده و خود نسبت در عرفان بیوسف بن حسین رساند و شیخ عبدالله خراز و ابومحمد جریری و ابن عطار و رویم را دیده و با پیران و مشایخ دیگر نیز صحبت داشته بود. پس از تکمیل مقامات معرفت و عرفان و تهذیب نفس مسافرت اختیار کرده از عراق عرب به نیشابور رفت و در آنجا باب موعظت و ارشاد بگشاد، مدت زمانی به خوبترین بیان و نیکوترین زبان بموعظت خلایق اشتغال داشت و گروهی بسیار و جماعتی بیشمار از موعظت وی ارشاد گشته میل بطریق حق نمودند، پس از آنجا میل برفتن بشهر ترمذ نمود و چون خواست بدان شهر درآید خواجه محمد بن حامد که از تلامیذ شیخ ابوبکر وراق و از جانب وی در آن شهر بارشاد خلایق مشغول بود بجهت دیدار آن عارف از شهر بیرون شد و بوسه بر رکاب وی داد شاگردان او را خوش نیامد چنین حرکتی از شیخ. او را گفتند: چرا چنین کردی که چون تو شیخی جلیل چنین کند مردمان عامی بدو بسیار گروند و این خود از طریق طریقت دور است. گفت: چنین است که میگوئید اما این کار من دو جهت داشت اول اینکه استاد مرا زیاده به نیکی می ستاید دویم آنکه خود مردی با زهد و تقوی است و از متقی و زاهد خلاف رسم سر نخواهد زد. شاگردان کلام او را پسندیده ساکت شدند پس از یک چند اقامت به ترمذ بشهر سمرقند رفته در آن شهر نیز مدت زمانی بارشاد و موعظت مشغول بود تا آنگاه که زمان عمرش بانتها رسیده در همان شهر داعی حقّ را لبیک اجابت درداد و مقارن بود سال وفاتش با سنهء 34 ه .ق . و در قبرستان آن شهر مدفون گردید. وقتی از آن عارف کامل پرسیدند که خدای را بچه شناختی؟ گفت: بآنچه که نشناختم، یعنی بعجز و قصور خود در این راه معترفم. و از کلمات اوست که گفته: ادنی الذکران ینسی مادونه و نهایه الذکر ان یغلب الذکر فی الذکر عن الذکر و یستغرق بمذکوره عن الزّجر الی مقام الذکر فی الذکر و هذا حال فناء الفانیه؛ فرودترین ذکر آن است که از یاد بیرون کند غیر آن را و آخرین مرتبهء ذکر و آگاهی بیرون کردن از یاد است غیر ذکر را بگاه ذکر از ذکر و فانی گشتن در مذکور بدان سان که رجوع نکند بملاحظهء ذکر که عمل وی از نظرش مرتفع گردد و این حال فناء فناء است که عبارت است از سقوط شعور از غیر اگرچه آن غیر سقوط سقط و شعور باشد و نیز گفته بسه چیز پیروی مرشد را توان نمود و اخذ مقامات عالیه از آن توان کرد: اول اطاعت بقسمی که در هیچ امر و فرمان او تعلل جایز نداند و سبب نپرسد دویم افعال و اعمال او را از برای خود حجت داند و هیچیک را منکر نگردد سیم در سیر و سلوکْ آن کند که او کند و اعمال و افعال خود را مطابق با اعمال و افعال او کند و در همهء این حالات منظور دارد رضای حق تعالی را. (نامهء دانشوران ج 4 ص 61). و رجوع به روضات الجنات ص 246 س 31 ذیل ترجمهء حسین بن موسی بن هبه الله الدینوری شود.