احمد

[اَ مَ] (اِخ) ابن محمد بن القاسم بن احمدبن خدیو الاخسیکثی، مکنی به ابورشاد و ملقب بذوالفضائل، از مردم اخسیکت و آن شهریست بفرغانه و آن را با تاء و ثاء هر دو گویند. ولادت او در حدود سال 466 ه .ق . و وفات بمرو در شب دوشنبهء چهار شب از ماه جمادی الاَخر مانده در سال 528 بود. او و برادرش ذوالمناقب محمد دو ادیب مروند بی مدافعی و قدماء مرو و سکان آن ناحیت تا گاه مرگ آن دو بدین معنی مقر و همداستان بودند. و ذوالفضائل صاحب ترجمه شاعر و ادیب و مصنف و کاتب و مترسل دیوان سلاطین بود و او را تصانیفی است، از آنجمله: کتاب فی التاریخ. کتاب فی قولهم کذب علیک کذا. کتاب زوائد فی شرح سقط الزند و غیرذلک. یاقوت گوید: در دیوان شعر او بخط خود او خواندم که مینویسد: آنگاه که این قطعهء ابوالعلاء معری را خواندم که گوید:
هفت الحنیفه و النصاری ما اهتدت
و مجوس حارث و الیهود مضلله
اثنان اهل الارض ذوعقل بلا
دین و آخر دین لاعقل له.
در جواب او گفتم:
الدّین آخذه و تارکه
لم یخف رشدهما و غیّهما
رجلان اهل الارض قلت فقل
یا شیخ سوء انت ایهما.
و سمعانی احمد اخسیکثی را در مشیخت خویش آورده و گوید: اخسیکثی ادیب فاضل و بارع و صاحب باع طولی در معرفت نحو و لغت و ید باسطه در نظم و نثر است و او را بر گروهی از قدماء فضلاء مناقضات و با جماعتی از فحول کبراء مشاعرات و منافرات است و بیشتر فضلاء خراسان ادب نزد وی خوانده و تلمذ وی کرده اند و او خود باخسیکث از ابوالقاسم محمودبن محمد صوفی و بمرو از جد من ابوالمظفر سمعانی حدیث شنیده و من کتاب الاَداب و المواعظ قاضی ابوسعد خلیل بن احمد سجزی را از او شنیدم و او از محمود صیرفی و او از ابوعبید کروانی و او از مصنف شنیده بود. ولادت او در حدود سال 466 ه .ق . و وفات وی بفجاءه شب دوشنبهء چهار شب مانده از جمادی الاَخرهء سال 528 بود.(1) (معجم الادباء ج2 ص110). و رجوع بروضات ص71 و رجوع به ابورشاد احمد ... شود.
(1) - مؤلف روضات وفات او را 526 آرد.