طیره

[طَ رَ] (ع اِمص) سبکی، یقال: فیه طیرهٌ؛ ای خفه و طیش. (منتهی الارب). (در غیاث اللغات و آنندراج طیره را به این معنی با کسر طاء ضبط کرده بنقل از خیابان و برهان و رشیدی و بهار عجم و کشف اللغات و منتخب اللغات). طیروره. (منتهی الارب) :
دو چیز طیرهء عقل است دم فروبستن،
به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی.
(گلستان).
|| خشم و غضب. (غیاث اللغات) (آنندراج). قهر. (برهان) : [ قباد فیروز ] سوفرا را با چندین نیکوئی بجای قباد از گفتار بدگویان بکشت تا ایرانیان از طیره او را بگرفتند و بازداشتند و برادرش جاماسب را بنشاندند. (مجمل التواریخ و القصص). و خالد از طیره چندان بکشت که اندازه نبود. (مجمل التواریخ و القصص).
نه دینار داد آن سیه دل نه دانگ
بر او زد به سر باری از طیره بانگ.سعدی.
به طیره گفت مسلمان گر این قبالهء من
درست نیست خدایا جهود گردانم.سعدی.
|| (ص) خشمگین :
چون حیز طیره شد ز میان ربوخه گفت
بر ریش خربطان ریم ای خواجه عسجدی.
عسجدی.
القادر بالله گفت اندر همهء اسلام مرا مطیعتر از آن قوم [ ماوراءالنهر ] نیست معاذالله که من این کار کنم و اگر تو بفرمان من قصد ایشان کنی همه عالم بر تو بشورانم، سلطان محمود از آن سخن طیره شد. (قابوسنامه ص186). روزی امیر [ طغانشاه ] با احمد بدیهی نرد میباخت و نرد ده هزاری بپائین کشیده بود و امیر دو مهره در ششگاه داشت و احمد بدیهی دو مهره در یک گاه و ضرب امیر را بود، احتیاطها کرد و بینداخت تا دوشش زند، دویک برآمد، عظیم طیره شد و از طبع برفت و جای آن بود و آن غضب به درجه ای کشید که هر ساعت دست به تیغ میکرد و ندیمان چون برگ بر درخت همی لرزیدند. (چهارمقالهء نظامی عروضی).
تقویم نو ای معجزهء طبع سخن
بفرست و به وعدهء کژم طیره مکن
ترسم که چو تقویم نوم نفرستی
بیحاصل خوانمت چو تقویم کهن.
مجیر بیلقانی.
شار از سر ضجرت و تحکم و تأنف از بیمبالاتی غلام طیره شده قلم برگرفت و آن نامه آغاز نهاد. (ترجمهء تاریخ یمینی ص240). چون این تذکره مطالعت کرد طیره شد. (ترجمهء تاریخ یمینی ص31).
بر ضعیفان و زیردستانت
خشم بیحد مران و طیره مگیر.سعدی.
گشت قاضی طیره، صوفی گفت هی
حکم تو عدل است لاشک نیست غی.
مولوی.
|| خشم آلود :
گفتا چو منی را چه دهی دیدهء طیره
نفرین به چنین طیره گر خیره نگر بر.سوزنی.