ضحاک

[ضَحْ حا] (اِخ) ابن مزاحم الهلالی البلخی مکنی به ابی القاسم. محدّث و مفسر و نحوی است. وی کودکان را ادب آموختی و مزد نستدی، و گویند در مکتب وی سه هزار کودک درس خواندندی و او بر درازگوشی برنشستی و بر ایشان طواف کردی. ضحاک، صحبت ابن عباس و ابوهریره را دریافت و از سعیدبن جُبیر اخذ تفسیر کرد. عبدالملک بن میسره گوید ضحاک درک صحبت ابن عباس نکرده است و تنها سعیدبن جبیر را در ری بدیده و از وی تفسیر آموخته است. شعبه گوید: مشاش را پرسیدم، آیا ضحاک از ابن عباس سماع دارد؟ گفت او هرگز وی را ندیده است و او را احمدبن حنبل و ابن معین و ابوزرعه توثیق کنند و یحیی بن سعید وی را ضعیف شمرده است. ضحاک بسال 105 یا 106 ه . ق. درگذشته است. ابن ندیم گوید وی را کتاب تفسیری است بر قرآن و نهشل آن را روایت کرده است. اصل ضحاک از کوفه است و در بلخ اقامت داشت. قبیصه بن قیس العنبری گوید چون شب فرامی رسید ضحاک گریان می شد. او را گفتند: این را سبب چیست؟ گفت: «لاادری ما صعد الیوم من عملی». صاحب عقد الفرید گوید: وُلد الضحاک بن مزاحم و هو ابن ثلاثه عشر شهراً(1). و قال جویبر: وُلد الضحاک لسنتین. و صاحب صفه الصفوه نیز بر قول اخیر است و نیز وفات وی را بسال 102 یا 105 ه . ق. گفته است. صاحب عیون الاخبار آرد(2): و روی فی الحدیث عن الضحاک بن مُزاحم انه قال قَذفَ(3)الفرات فی المدّ رُمانهً کأنها البعیر البارک، و تحدث اهلُ الکتاب انها من الجنه. و نیز گوید(4): کان رَج من النصاری یختلف الی الضحاک بن مزاحم فقال له یوماً: لو اسلمت! قال: یمنعنی من ذلک حبیّ للخمر. قال فاسلم و اشربها. فاسلم. فقال لهُ الضحاک: انک قد اسلمت فان شربت الخمر حددناک و ان رجعت عن الاسلام قتلناک. فحسن اسلامه.
(1) - فی عیون الاخبار: سته عشر شهراً.
(2) - ج 3 ص 280.
(3) - فی معجم البلدان لیاقوت (ج3 ص861): «و مما یروی عن السدی، والله اعلم بحقه من باطله، قال مدّ الفرات فی زمن علی بن ابیطالب کرم الله وجهه، فألقی رمانه قطعت الجسر من عظمها، فأخذت فکان فیها، کرّ حبّ فأمر المسلمین ان یقتسموها بینهم و کانوا یرونها من الجنه. و هذا باطل لان فواکه الجنه لم توجد فی الدنیا. و لو لم ار هذا الخبر فی عدّه مواضع من کتب العلماء ما استجزت کتابته» ا ه .
(4) - ج1 ص202.