صنم

[صَ نَ] (ع اِ) بت. (منتهی الارب) (غیاث) (دهار). وثن. فغ. بُد. ج، اصنام :
خم آورده از بار شاخ سمن
صنم شد گل و گشته بلبل شمن.فردوسی.
وثاق او چو بهار است و او در آن صنم است
سرای او چو بهشت است و او در آن حور است.
فرخی.
بجان خلق برآمد پدید عدل خدای
نه بر تن و درم و مال کآن همه صنم است.
ناصرخسرو.
باد اقبال در پرستش او
تا شمن در پرستش صنم است.مسعودسعد.
هم نمودار سجود صمد است
شمنان را که هوای صنم است.خاقانی.
در جمله صنمها پنج صنم بود از زر سرخ ساخته. (ترجمهء تاریخ یمینی نسخهء چاپی ص413).
گر جمله صنم ها را صورت به تو مانستی
شاید که مسلمان را قبله صنمی باشد.
سعدی.
|| در محاوره فارسیان بمناسبت خوبی صورت بر معشوق اطلاق کنند. (غیاث اللغات). خوبروی. نکوروی :
همه کسی صنما [ مر ] ترا پرستد و ما
از آتش دل آتش پرست شاماریم.
منطقی رازی (از حاشیهء فرهنگ اسدی نخجوانی).
فتنه شدم بر آن صنم کش بر
خاصه بدان دو نرگس دلکش بر.دقیقی.
چونکه زرین قدحی در کف سیمین صنمی
یا درخشنده چراغی بمیان پرنا.منوچهری.
آن صنم را ز گاز و از نشکنج
تن بنفشه شد و دو لب نارنج.عنصری.
از دل صنما مهر تو بیرون کردم
وآن کوه غم ترا به هامون کردم.
قابوس وشمگیر.
گر یک وفا کنی صنما صد وفا کنم
ور تو جفا کنی همه من کی جفا کنم.
مسعودسعد.
صورت نمای شد رخ خاقانی از سرشک
رخسار او نگر صنما منگر آینه.خاقانی.
چو دیدم کآن صنم را لعل شد رام
بدانستم که صید افتاد در دام.نظامی.
صورت نبندد ای صنم بی زلف تو آرام دل
دل فتنه شد بر زلف تو ای فتنهء ایام دل.
عطار.
هر شب صنمی در بر گیرند. (گلستان).
بیا که وقت شناسان دو کون نفروشند
به یک پیاله می صاف و صحبت صنمی.حافظ.
همه از تو خوش بود ای صنم چه وفا کنی چه جفا کنی.
هاتف.
|| (اصطلاح تصوف) هر چیزیست که بنده را از حق بازدارد و در مجمع السلوک است. آنچه ترا از حق بازدارد آن بت تو باشد، یعنی آنچه بازدارد ترا از ذکر حق و تجلیات اسمائی و صفاتی او تعالی پس آن بت توست. از آنکه هرچه تو در بندِ آنی بندهء آنی. و در کشف اللغات گوید: بت در اصطلاح سالکان عبارتست از مظهر هستی مطلق که آن حق است، پس بت من حیث الحقیقه، حق باشد باطل و عبث نیست و بت پرست را که حق پرست گویند از این جهت است که حق بصورت بت ظهور نموده است، و قضی ربک الا تعبدوا الا ایاه، پس چون درست آمد بالضروره جمله عابد حق باشند. فافهم - انتهی. و در بعضی رسائل گوید: صنم حقیقت روحیه را گویند در ظهور تجلی صورت صفاتی. و نیز بعضی پیر کامل آمده است - انتهی. (کشاف اصطلاحات الفنون). || قوت و طاقت بنده. || (مص) پلید و بد شدن بوی. || (اِمص) پلیدی بوی. منتهی الارب).