احمد

[اَ مَ] (اِخ) ابن خلیل خوئی شافعی. از مردم خوی آذربایجان و قاضی دمشق. ابن ابی اصیبعه در عیون الانباء (ج2 ص171) آرد: شمس الدین الخوئی هوالصدر الامام العالم الکامل قاضی القضاه شمس الدین حجه الاسلام سیدالعلماء و الحکام ابوالعباس احمدبن خلیل بن سعاده بن جعفربن عیسی از شهر خوی. وی در علوم حکمیه یگانهء روزگار و در امور شرعیه علامهء وقت خویش و باصول طب و غیر آن از اجزاء حکمت عارف بود و خرمند و بسیارشرم و نیکوچهره و کریم النفس و دوستدار کار نیک و ملازم نماز و روزه و قرائت قرآن بود و چون به زمان ملک معظم عیسی بن ملک عادل بشام شد، ملک او را احضار کرد و کلامش بشنود و او را افضل اهل زمان یافت و ملک معظم به امور شرعیه و فقه عالم بود پس او را نیکو بداشت و اکرام کرد و جامگی و اجری داد و بصحبت او پرداخت و سپس وی را در دمشق اقامت فرمود و جماعتی از مشتغلین نزد او قرائت کردند و ازو بهره بردند و من نیز پیش او تردد میکردم و تبصرهء ابن سهلان را نزد او قرائت کردم. وی نیکو عبارت و قوی براعت و فصیح لسان و بلیغ بیان، بسیارمروت و پرفتوت بود وشیخ او امام فخرالدین بن خطیب ری، بدو پیوست و نزد او قرائت کرد آنگاه ملک معظم تولیت قضاء بدو داد و او را قاضی القضاه دمشق کرد و با اینهمه بسیارتواضع و لطیف سخن بود و برای گذاردن نماز پیاده بمسجد جامع میشد و او را تصانیف بسیار است که از جهت جودت مزیدی بر آن متصور نیست. وی ساکن مدرسهء عادلیه بود و هم بدانجا تدریس فقه میکرد و پیوسته بر این احوال ببود تا برحمت ایزدی پیوست و در آنگاه هنوز جوان بود و وفات او در حمی الدق دمشق اتفاق افتاد در هفتم شعبان سال 637 ه . ق. و او راست از کتب: تتمهء تفسیر القرآن ابن خطیب الری. کتاب فی النحو. کتاب فی علم الاصول. کتاب یشتمل علی رموز حکمیه علی القاب السلطان الملک الاعظم که آنرا برای ملک معظم عیسی بن ابی بکربن ایوب تصنیف کرده است - انتهی. و نیز او راست شرحی بر طریقه فی الخلاف والجدل تألیف محمد بن محمد غمدی و نیز عرائس النفائس.