صدقه

[صَ دَ قَ] (اِخ) ابن منجابن صدقه السامری. وی طبیب بود و بخدمت الملک الاشرف موسی ایوبی پیوست و به سال 625 ه . ق. به حران در خدمت او درگذشت. الملک الاشرف او را محترم و گرامی میداشت و بر وی اعتماد می کرد. صدقه را تصانیفی است، از آنجمله است: النفس، شرح التوراه، و او را نظمی است که بیشتر آن دو بیتی است. (الاعلام زرکلی ص430). صاحب کشف الظنون در ذیل کتاب النفس ارسطو نویسد او را شرحی است بر کتاب نفس و به سال 620 درگذشت، و در ذیل فصول بقراط شرحی بنام وی بر این کتاب ثبت کرده و وفات او را به سال 220 (!) نوشته است. و در باب شروح توراه نویسد: صدقه به حران به سال ششصد و بیست و اندی (نیف و عشرین و ستمائه) درگذشت. صاحب عیون الانباء وی را سخت ستوده و گوید: الملک الاشرف را در صناعت طب بدو اعتماد بود و صدقه از وی جامگی وافر و صلات متواتر داشت. وی به سال ششصد و بیست و اندی به حران درگذشت و مالی فراوان بجا گذاشت و او را فرزندی نبود، از سخنان اوست که از خط او نقل کردم (صاحب عیون الانباء): روزه بازداشتن بدن از غذا و نگاه داشتن حواس از خطا و اعضاء از گناه است و آن بازداشتن همهء آنهاست از آنچه آدمی را از ذکر خدا مشغول دارد. و گوید: همهء طاعات دیده میشود جز روزه که آن را جز خدا نمی بیند چه روزه عملی است در باطن مجرد بصبر و روزه را سه درجت است: صوم عموم و آن نگاه داشتن شکم و فرج است از قضاء شهوت و صوم خصوص و آن نگاه داشتن گوش و دیده و زبان و سایر جوارح است از گناه و اما صوم خصوص صوم دل است از همم دنیه و افکار دنیائی و نگاه داشتن دل از ماسوی الله و گوید رطوباتی که از بدن بیرون می آید هرگاه مستحیل نبود و آن را مقری نباشد پاک است چون اشک و عرق و لعاب و آب بینی و آنچه را مقر است و مستحیل بود نجس است چون بول و غایط... از اشعار اوست:
سلوه لم سدنی تیهاً و لم هجرا؟
و اورث الجفن بعد الرقده السهرا
و قد جفانی بلاذنب و لاسبب
و قد وفیت بمیثاقی فلم غدرا؟
یا للرجال قفوا و استشرحوا خبری
منی فغیری لم یصدقکم خبرا
ان لنت ذلاً قسا عزاً علی وان
دانیته بان او آنسته نفرا
هذا هوالموت عندی کیف عندکم
هیهات ان یستوی الصادی و من صدرا.
و او راست:
الراح بدت بریحها الریحانی
ثم افتخرت بلطفها الروحانی
لما سطعت بنورها النورانی
رقت و صفت خلائق الانسان.
از تألیفات اوست:... تعالیق فی الطب، ذکر فیها الامراض و علاماتها. مقاله فی اسامی الادویه المفرده. مقاله اجاب فیه عن مسائل طبیه سأله عنها الاسعد المحلی الیهودی. مقاله فی التوحید و سمها کتاب الکنز فی الفوز. کتاب الاعتقاد. (عیون الانباء ج2 صص230 - 233).