شبکیه

[شَ بَکی یَ / یِ] (ص نسبی، اِ)شبکیه. تورینه(1). در اصطلاح تشریح، پردهء نازکی است که از رشته های عصبی است و از پرد (قرص بصری) تا آوه(2) امتداد دارد. از آن به بعد هم باز سطح داخلی موئین کرپ (جسم هدبی) و سطح خلفی ایرسا (عنبیه) را نیز میپوشاند منتهی در این دو محل خیلی نازک و ساده میشود. و دیگر رشته های عصبی ندارد. این پرده از سمت داخل به پردهء آبگینه (زجاجیه) و از طرف خارج به پارینه (مشیمیه) محدود میشود. شبکیه شفاف است و در چشم اشخاص زنده ارغوانی میباشد ولی در اثر روشنایی سفیدرنگ میشود. پس از مرگ رنگ آن رفته رفته خاکستری می گردد سرانجام سفید میشود. این پرده در محل داخل شدن پی بینایی و در حوالی آوه به مشیمیه می چسبد و در سایر جاها فقط با آن مجاور میباشد. چنانکه اشاره شد در سطح داخلی چشم درست در امتداد محور قدامی و خلفی آن قسمتی از شبکیه خیلی حساس است و چون رنگ آن نیز زرد است به آن «زردلک»(3) میگویند. لکهء زرد بیضی شکل است و به اندازهء یک تا دو میلیمتر میباشد. در مرکز خود یک فرورفتگی دارد که حساسترین نقاط شبکیه است و به آن گودال مرکزی میگویند. در سه میلیمتری داخلی این ناحیه، قرص بصری قرار دارد که محل داخل شدن پی بینایی در چشم است و به شکل دایره میباشد. رنگش سفید و قطرش 5/1 میلیمتر میباشد. اطراف این قرص از سایر قسمتهای شبکیه قدری برجسته تر است ولی مرکز آن به عکس گودتر میباشد و به آن گودی طبیعی میگویند. در همین جا است که رگهای شبکیه داخل چشم میشوند. ساختمان شبکیه خیلی مفصل است و اگر قطعی از آن را زیر میکروسکپ نگاه کنیم ده طبقهء مختلف در آن خواهیم دید و بطور خلاصه شبکیه پردهء حساس کرهء چشم است که درون آن را میپوشاند و شامل دو بخش خلفی و قدامی است:
1 - بخش خَلْفی، این بخش شبکیهء اصلی را تشکیل میدهد و در آن دو قسمت متمایز از هم میتوان تشخیص داد که یکی را لکهء زرد و دیگری را نقطهء کور(4) میخوانند. لکهء زرد بیضی شکل است و وسط آن اندکی فرورفته است. این قسمت در قطب خلفی کرهء چشم جای دارد و نقطهء کور محل ورود عصب بینائی به چشم میباشد که به شکل دایره است رنگش سفید و قطرش 5/1 میلیمتر است.
2 - بخش قُدّامی که سطح داخلی جسم مژکی(5) و عنبیه(6) را میپوشاند. در ضخامت پردهء شبکیه سه لایهء متمایز از هم میتوان تشخیص داد که از بیرون به درون عبارتند از: الف - لایهء سلولهای حسی، در این لایه سلولهایی وجود دارد که از امواج نورانی تحریک و متأثر میشود و به سلولهای بینایی موسوم است. سلولهای بینایی به دو دسته تقسیم میشوند. سلولهای استوانه ای و سلولهای مخروطی. سلولهای استوانه ای سلولهایی هستند که زائده هاشان استوانه ای است و سلولهای مخروطی دارای زائده های مخروطی شکل میباشد. زائده های استوانه ای و مخروطی سلولهای بینایی مجاور لایهء رنگی قرار دارند که فقط از یک ردیف سلول ساخته شده.
ب - لایهء سلولهای دوقطبی، نرونهای این لایه عمود بر سطح شبکیه قرار گرفته اند و دندریت ساده یا منشعب آنها با سلولهای بینایی مجاور است. آکسون آنها با دندریت سلولهای چندقطبی لایهء داخلی، سیناپس را تشکیل میدهد.
ج - لایهء سلولهای چندقطبی بسیار نازک است و در سراسر شبکیه فاقد غلافهای میلین و شوان میباشد. بین لایهء سلولهای حسی و سلولهای دوقطبی نرونهای رابط بطور عرضی وجود دارد. لکهء زرد، ساختمان آن با دیگر قسمتهای شبکیه متفاوت است. در این ناحیه زائده های استوانه ای سلولهای استوانه ای وجود ندارد و زائده های مخروطی باریک تر و درازتر است و از هم فاصلهء بیشتری دارد. سلولهای چندقطبی لکهء زرد، هر یک با یکی از سلولهای دوقطبی مربوط میشود و هر سلول دوقطبی با یک سلول که زائدهء مخروطی دارد، ارتباط پیدا میکند. امواج نورانی در لکهء زرد مستقیماً به زائده های مخروطی میرسند و آنها را تحریک میکنند. نقطهء کور، محل ورود عصب بینائی است. در این نقطه از شبکیه، سلولهای حسی وجود ندارد و آنجا فقط تارهای عصبی که فاقد غلاف میلین اند دیده میشود. این قسمت چون فاقد سلولهای بینائی است به نقطهء کور موسوم شده و هر تصویر که روی این نقطه بیفتد دیده نمی شود.
(1) - Retine.
(2) - L' Ora Serrata.
(3) - Fovea centralis.
(4) - Ponctum coecum.
(5) - Corps ciliaire.
(6) - Iris.