سیمرغ

[مُ] (اِخ) جانوری است مشهور و سیمرغ از آن گویند که هر لون که در پر هر یک مرغ میباشد، همه در پرهای او موجود است و بعضی گویند که بغیر همین اسم فرضی وجود ندارد (غیاث) عنقا را گویند و آن پرنده ای بوده است که زال پدر رستم را پرورده و بزرگ کرده (برهان) عنقاء (زمخشری) سیرنگ (آنندراج) مرغ افسانه ای و موهوم (فرهنگ فارسی معین) در اصل سین 4)، (باز)، ارمنی )« چی نا » هندی باستان ،«( سن موروک( 3 » 2) و نیز پهلوی )« مرغوسائنو » 1)، اوستا )« سین، مرغ » مرغ: پهلوی 6) پسر اهوم ستوت را می ستاییم نخستین کسی که با صد پیرو )« سائنا » 5) در فروردین یشت بند 97 آمده: فروهر پاکدین )« چین » در میان دستوران دربارهء سئنه گفته شده است که او » : در این سرزمین ظهور کرد در کتاب هفتم دینکرد در فصل ششم بند 5 آمده صد سال پس از ظهور دین (زرتشت) متولد شد و دویست سال پس از ظهور دین درگذشت او نخستین پیرو مزدیسنا است که صد سال زندگی کرد و با صد تن از مریدان خویش به روی زمین آمد و نیز دینکرد در کتاب نهم در فصل 24 بند 17 ، وی از شاگردان 7) (اوستایی) یکی دانسته اند و )« ورغنا » زرتشت معرفی شده محققان کلمهء سئنه را در اوستا به شاهین و عقاب ترجمه کرده اند و با بی شک بین دو مفهوم سئنه اوستایی و سیمرغ فارسی، یعنی اطلاق آن بر مرغ مشهور و نام حکیمی دانا رابطه ای موجود است میدانیم که در عهد کهن روحانیان و موبدان علاوه بر وظایف دینی شغل پزشکی میورزیدند، بنابراین تصور میشود یکی از خردمندان روحانی عهد باستان که نام وی سئنه از نام پرندهء مزبور اتخاذ شده بود، سمت روحانی مهمی داشته که انعکاس آن بخوبی در اوستا آشکار است و از جانب دیگر وی به طبابت و مداوای بیماران شهرت یافته بود بعدها سئنه (نام روحانی مذکور) را به معنی لغوی خود نام مرغ گرفتند و جنبهء پزشکی او را در اوستا به درختی که آشیانه مرغ سئنه است و در خداینامه و شاهنامه به کسی که استخوان یا پری از این مرغ دلیر (وارغن) با خود داشته » : 38 آمده - خود سیمرغ دادند، چنانکه در بهرام یشت بند 34 باشد، هیچ مرد دلیری او را نتواند براندازد و نه از جای براند آن پر او را هماره نزد کسان گرامی و بزرگ دارد و او را از فر در هنگام برابر شدن با هماوردان خونخوار و ستمکار دارندگان آن پر کمتر « مرغان مرغ » برخودار سازد آری پناه بخشد آن پر - در مینوگ خرد (پازند) آمده (ترجمهء وست فصل 62 بند 37 « گزند یابند همه بترسند از کسی که تعویذ پر مرغ وارغن با اوست ضد گزند) میخوانند و هرگاه سین مورو ) « جدبیش » است که آن را « هروسپ تخمک » و (سیمرغ) بر درخت « آشیان سین مور » (40 از آن برخیزد هزار شاخه از آن درخت بروید و چون بر آن نشیند هزار شاخه از آن بشکند و تخمهایش پراکنده گردد (از حاشیهء برهان چ معین) : پادشا سیمرغ دریا را ببرد خانه و بچه بدان تیتو سپردرودکی بدان جای سیمرغ را لانه بود که آنجای از خلق بیگانه بودفردوسی به نیزه کرگدن را برکند شاخ به زوبین بشکند سیمرغ را پرفرخی مهرگان آمد و سیمرغ بجنبد از جای تا کجا پر زند امسال و کجا دارد رای فرخی الا تا بانگ درّاجست و قمری الا تا نام سیمرغ است و طغرلمنوچهری گفتم که دشمنش بجهان اندرون کجاست گفتا مثال سیمرغ از چشمها نهانعنصری سیمرغ به اهتزاز تمام قدم نشاط در کار نهاد (کلیله و دمنه) عقل جزئی کی تواند گشت بر قرآن محیط عنکبوتی کی تواند کرد سیمرغی شکار سنایی چنین گفت کآن جای سیمرغ راست که بر خیل مرغان همه پادشاستاسدی گاه چون سیماب لرزان گردد اندر بحر در گاه چون سیمرغ پنهان گردد اندر گنج مال عبدالواسع جبلی تا عقاب عدل او اندر هوا پرواز کرد از جهان سیمرغ وار آواره شد ظلم و فتن سوزنی سیمرغ میان مردم آید گر بوی برد ز غمگساری عمادی شهریاری سیمرغ و مردمی بهمند از برای آنک زآن جز حدیث و زین بجز از نام مانده نیست مجیرالدین بیلقانی آن کس که دلی خوش به جهان آورده ست از خانهء سیمرغ نشان آورده ست (از سندبادنامه) حضرت ستر معلا دیده ام ذات سیمرغ آشکارا دیده امخاقانی اگر بدانی سیمرغ را همی مانم که من نهانم و پیداست نام و اخبارم خاقانی بگذر از این مرغ طبیعت خراش بر سر این مرغ چو سیمرغ باشنظامی مدتی گشت ناپدید از ما سر چو سیمرغ درکشید از مانظامی دمبدم پابستهء دام نویم هر یکی گر باز و سیمرغی شویممولوی چنان پهن خوان کرم گسترد که سیمرغ در قاف روزی خوردسعدی چیزی که هست هست نه کم میشود نه بیش وآن خود که نیست نیست چو سیمرغ و کیمیاست ابن یمین وفا مجوی ز کس ور سخن نمیشنوی بهرزه طالب سیمرغ و کیمیا می باشحافظ - سیمرغ آتشین؛ کنایه از خورشید جهان افروز است و او را سیمرغ آتشین پر هم میگویند (برهان) (آنندراج) - سیمرغ مشرق؛ کنایه از آفتاب : شبانگاه که سیمرغ مشرق بنشیمن مغرب رسید sem - murv gho saenor (2) - m (3) - sene muruk (4) - - (1) ( زن بخانه تحویل کرد (سندبادنامه ص 243 cyena (5) - cin (6) - Saena ghan (7) - var.