اجاص

[اِجْ جا] (ع اِ) آلو. آلوی سیاه. آلوی بخارائی. آلوچه. (داود ضریر انطاکی). زردآلو. میوه ای است خوش ترش، و از آن آش می پزند. اجاصه یکی. و این لغت عجمی است در عرب مستعمل شده، زیرا که جیم و صاد در لغات عرب با هم جمع نشود. (منتهی الارب). مؤلف اختیارات بدیعی آرد: اجاص دو نوع است سیاه و سفید. سیاه را عیون البقر خوانند و سفید را شاهلوج و صفت آن گفته شود و سیاه را بپارسی آلوی سیاه خوانند بهترین آن بود که بغایت خود رسیده بود و بزرگ و شیرین باشد و طبیعت آن سرد است در اولِ درجهء دویم و تر است در آخر آن و طبع را براند، خاصه اگر آب وی صاف کنند و نبات و ترنجبین در آن حل کنند، بدرستی که مسهل صفراء است. و تشنگی بنشاند و حرارت دل ساکن کند اما مرخی معده بود و مولّد خلطی مائی و دفع مضرت وی به گلقند کنند و گویند مضر است به سر و مصلح وی عنّاب است و صاحب تقویم گوید مرخی معده بود و مبرد آن و مصلح آن گلنگبین بود یا عسل. و گویند بدل وی تمر هندی است. و حکیم مؤمن در تحفه آورده است: اجاص بفارسی آلوی بخارا نامند اگرچه شامل اقسام آلوی زرد و سیاه و آلوچه و آلوی ترش جنگلی و شاه لوج و آلوی سرخ است و مراد از او، آلوی سیاه بزرگ است. در اول سرد و در دوم تر و ملین و مزلق و مسهل صفرای رقیق و مسکن حرارت دل و قی صفراوی و تشنگی و جهت تبهای حارّه و صداع حارّ و خارش بدن نافع و طبیخ نیم رطل او در دو رطل آب که بنصف رسد با قدری شکر مسهل خوبی و بی اذیت است و موافق سینه و مثل سایر ترشیها مضرّ سعال نیست. و نقوع او مرطب معده و جهت قی و غثیان حارّه مفید و غرغرهء به طبیخ برگ و بیخ او جهت ورم لهاه و منع نزلات دماغی و ورم لوزتین و تقویت بن دندان و آشامیدن او جهت رفع کرم معده و ضماد برگ او با سرکه جهت کشتن کرم امعا، مجرب. و مضرّ دماغ و مصلحش عناب و مضرّ معده و مصلحش گلقند. و در مبرودین مصطکی و کندر و عسل و قدر شربتش تا نیم رطل و بدلش تمر هندی و آلوی صحرائی و جنگلی. و مجفف و مطبوخ او در گلاب قابض طبع. و صمغ آلو گرم تر از صمغ عربی و یبوست آن کمتر از آن و مفتت حصاه و جهت سرفه نافع. و اکتحال او جهت حدّت بصر و ضماد او با سرکه جهت قوبا و جوشش بدن اطفال مفید. و ربّ او سرد و تر و ملین طبع و مسکن تشنگی و در تبهای حارّه و التهاب مواد و سایر آثار مثل آب اوست - انتهی. || امرود.