سرخس

[سَ رَ] (اِ)( 1) نام دارویی است که آن را گیل دارو گویند و آن چوبکی باشد سیاه رنگ، بر کنار دریای خزر که دریای گیلان باشد یابند و آن دو قسم است: نر و ماده بجهت دفع کدودانه و امراض دیگر مفید است (برهان) (آنندراج) سرخس ها( 2)در منطقهء معتدله بصورت گیاهان بی ساقه اند یعنی برگهای آن از خاک بیرون می آید و ساقهء زیرینی دارند که در اصطلاح گیاه شناسی ریزم( 3) نامیده میشود، ولی در مناطق گرم بشکل درختان بلند و شبیه به نخل ها میباشند رجوع به گیاه شناسی گل گلاب 170 شود گیل دارو (قانون ابن سینا چ تهران ص 216 ) (ذخیرهء خوارزمشاهی) انواع آن: سرخس ماده( 4) که ممکن - صص 161 است مانند سرخس نر بکار رود ولی تأثیرش بسیار کمتر است سرخس مذکر یا سرخس نر دارای برگهای بزرگ و دو بریدگی دارد، ساقهء زیرین آن بر ضد کرم کدو بکار میرود زیرا که در لوله های شیرابهء آن مواد مختلف یافت میشود (از گیاه شناسی گل Fougere (2) - ( گلاب ص 169 ) رجوع به درمان شناسی ص 402 و داروسازی جنیدی ص 178 و تحفهء حکیم مؤمن شود ( 1 - Filicinees (3) - Rhizome (4) - Asplenium.