سد

[سَ دد/سَ] (از ع، اِ) بند بستهء هر چیز حایل میان دو چیز (مهذب الاسماء) بنایی که در جلو آب کنند هر چیز که جلو آب گذارند تا مانع جریان شود بازداشت و مانع حایل و حاجز و فاصل حد و بند بندروغ (ناظم الاطباء) : هم ز پیش آب حیوان سدّ ظلمت برگرفت هم میان آب کر سدی دگر کرد ابتدا خاقانی شاه سد آب کرد اینک رکاب شاه بوس تا برای سدّ آتش بندها سازد تراخاقانی سدّ سیلاب حوادث در این بلیه (ترجمهء تاریخ یمینی) برخی از سدهایی که بر روی رودخانه های ایران ساخته 8 متر، عرض دهانهء / شده به قرار زیرند: - سد الوند؛ در 10 کیلومتری شهر قصرشیرین قرار دارد، طول سد 23 متر، ارتفاع آن 1 80 متر و شامل دو دهانه با دو دریچهء فلزی است از سال احداث سد تاکنون تعدادی خانه لوله کشی شده و از آب / کانال آبگیر 4 سد الوند استفاده میکنند - سد بمپور؛ ساختمان این سد توسط بنگاه مستقل آبیاری در سال 1331 ه ش شروع شده و در خرداد سال 1335 خاتمه یافته است نوع سد وزنی (دور سوار) می باشد که از بتن ساخته شده، طول سد در خط الرأس آب ریز 6 متر و 5 متر و ضخامت از دور سوار پائین 6 متر می باشد، عرض زاویهء جلو 8 متر، عرض زاویهء عقب 15 متر، / ارتفاع از زاویهء جلو 3 مقدار سیل پیش بینی شده 2100 متر مکعب میباشد - سد حشمت رود؛ این سد در سال 1325 ه ش آغاز و در 1326 پایان یافته 22 متر میباشد، برای / 25 متر و ده دریچهء متحرک بعرض صد متر و ارتفاع 2 / است سد حشمت رود شامل لبریز بتونی به ارتفاع 2 آبیاری شش هزار هکتار اراضی برنجکاری لاهیجان تأمین آب شده است - سد دز؛ این سد بر روی رودخانهء دز در نزدیکی شهر اندیمشک بنا شده است و یکی از بلندترین سدهای جهانست ارتفاع سد متجاوز از 180 متر یا دوسوم بلندی برج ایفل پاریس است این سد در 25 کیلومتری شمال دزفول و بر روی رودخانهء دز بنا شده بلندترین سد خاورمیانه و ششمین سد مرتفع جهانست کارهای مقدماتی این سد در سال 1336 ه ش آغاز شده و در اسفندماه 1341 کلیه کارهای ساختمانی آن بپایان رسیده یکی از هدفهای بااهمیت این سد جلوگیری از خساراتی است که بر اثر طغیان رودخانه های دز و کارون بشهر و قصبات اطراف این رودخانه وارد میشود نیروی برق هیدروالکتریک این سد در مرحلهء اول عبارت است از دو توربوژنراتور هر یک بقدرت 65000 کیلووات ساعت جمعاً 130000 کیلووات که انرژی سالیانهء آن 1860000 کیلووات ساعت میباشد - سد زهک؛ از نوع سدهای 80 متر ارتفاع و / دریچه دار است که با بتون مسلح در 27 کیلومتری شهر زابل بنا شده است و دارای 8 دهانه است، که هر یک 5 30 متر و عرض آن با زاویه 20 متر است و در 24 دیماه 1335 ه ش اجازهء بهره برداری / 30/8 متر طول دارند طول آن در پی 52 از آن سد صادر گردیده است - سد سفیدرود؛ ساختمان سد سفیدرود در سال 1335 ه ش در روی رودخانهء سفیدرود در نزدیکی رشت آغاز شد و در اردیبهشت 1342 پایان یافت این سد در نوع خود مرتفع ترین سد جهان است ارتفاع این سد 105 متر است و 180000 هکتار زمین را مشروب میکند از نظر حجم در ردیف بیست سد اول دنیا بشمار میرود نیروی برق سد سفیدرود جمعاً 87500 کیلووات است که بوسیلهء پنج توربین هفده هزار و پانصد کیلوواتی تأمین میشود - سد شبانکاره؛ در سال 1317 ه ش برای آبیاری جلگهء شبانکاره ساخته شده ساختمان سد شبانکاره در روی رودخانه شاهپور شروع شد و در سال 1320 پایان یافت این سد انحرافی وزنی بطول 110 متر و حفر یک نهر بزرگ بطول 5800 متر و شبکهء انهار آبیاری جمعاً بطول 85 کیلومتر میباشد و فع بالغ بر ششهزار هکتار از اراضی بوسیلهء این سد آبیاری میشود - سد صیقلان رودبار؛ رودخانهء صیقلان بار که از شهر رشت میگذرد و با بندهای پوشالی برای رفاه حال کشاورزان بنا شده بود در سال 1326 ه ش طرح ریزی و ساختمان این سد 10 متر است که / شروع شد و در پائیز همان سال خاتمه یافت ساختمان سد صیقلان رودبار دارای شش دهانه هر یک بعرض 3 20 متر باز و بسته میشود - سد کرج (سد امیرکبیر)؛ سد بتونی کرج روی رودخانهء کرج / بوسیلهء دریچه های متحرک به ارتفاع 2 در آذرماه سال 1337 ه ش شروع شد و در سوم آبانماه 1340 مورد استفاده قرار گرفت این سد 180 متر ارتفاع دارد و در 63 کیلومتری شمال غربی تهران قرار گرفته است سد کرج برای آبیاری و آب آشامیدنی و تأمین برق مردم تهران است میزان تولیدی 5 متر است / برق این سد در سال به 110 میلیون کیلووات ساعت میرسد - سد کرخه؛ سد انحرافی کرخه بطول 192 متر و ارتفاع 4 که برای عبور سیلابهای بزرگ بر روی رودخانهء کرخه بسته شده است این سد آب رودخانه کرخه را در دو نهر قسمت میکند که بگنجایش 12 متر مکعب در ثانیه آب را عبور میدهد - سد کوهرنگ؛ این سد بر روی رودخانهء شیخ علیخان در کوههای بختیاری زده شده است سد در حدود دو کیلومتر پائین تر از محل تلاقی آب کوهرنگ با آب شیخ علیخان واقع شده طول آن در بالا 79 10 متر میباشد این سد از نوع سدهای وزنی بوده و تماماً با بتون و سنگ و ملات و سیمان / متر و ارتفاع آن از بستر رودخانه 12 ساخته شده است در قسمت وسط دارای آب ریزی است که در موقع سیلاب مازاد آب رودخانه از آن لبریز میشود در بدنهء سد دریچه ای قرار داده شده که با استفاده از آن میتوان آب مخزن را تخلیه کرد طول تونل 2841 متر میباشد، سطح مقطع آن که 30 متر مربع بوده و میتوان حداکثر 30 متر مکعب در ثانیه آب را که معادل 2250 سنگ میشود / بشکل نعل اسب ساخته شده 11 عبور داد طبق اندازه گیریهایی که در رودخانهء شیخ علیخان در نقاط مختلف زاینده رود بعمل آمده سالیانه در حدود سیصد میلیون متر مکعب آب بطرف زاینده رود جاری میشود با این ترتیب کشاورزان اصفهان خواهند توانست سالیانه حداقل 15000 هکتار اراضی جدید را تحت کشت آورند این سد در اول مهرماه 1327 ه ش شروع و روز جمعه 24 مهرماه 1332 خاتمه یافته و افتتاح گردیده است - سد گلپایگان؛ این سد که شهر گلپایگان را مشروب میکند بر روی رودخانهء اناربار احداث و فعالیت آن از سال 1332 ه ش شروع و در 15 اردیبهشت ماه 1336 اجازهء بهره برداری از آن داده شده است - سد لتیان؛ بنای سد لار و لتیان بچند منظور است، یکی اینکه با جمع آوری آب طغیان رودخانهء جاجرود قسمتی از آب مردم تهران و دشت ورامین تأمین می شود 4 کیلووات ساعت در سال است که برای مصرف برق اول شب های تهران مفید است - سد / و دیگر تولید نیروی برق بمیزان 72 محمدعلی میرزا؛ در شوشتر برای تقسیم آب بنا شده و به فاصلهء 600 ذرع از دروازهء گرگر واقع است عرض سد 25 و ارتفاع آن 5 و طول 200 ذرع و شعاع آن منحنی است - سد میانکنگی؛ در چهل کیلومتری زابل روی رودخانهء هیرمند با بتون مسلح بنا شده 30 متر و عرض آن / 30 متر و طول سد 68 / 8 متر و ارتفاع آن 6 / نوع سد دریچه دار و دارای ده دهانه میباشد عرض هر دهانه 5 20/20 متر است این سد در اسفندماه 1327 ه ش در سیستان شروع شده و در سال 1334 خاتمه یافته است -سد همدان؛ این سد در اردیبهشت ماه 1338 ه ش در شهر همدان شروع گردید و در سال 1342 اجازهء بهره برداری آن داده شده است این سد در حدود 280 متر طول و 54 متر ارتفاع دارد هزینهء سد از دویست و هفتاد میلیون ریال تجاوز کرده است و یک مرکز برق بظرفیت 5/2 میلیون کیلووات برای تأمین روشنایی برق قراء و دهات اطراف همدان در محل سد نصب شده است سدهای کوچک و انحرافی دیگر بنام سد چغالوندی و سد چلنگه دار است که در روی رودخانهء کردان بنا شده است سدهای دیگر: - سد خیرآباد؛ - سد درورزن در شیراز؛ - سد روانسر؛ - سد شاوور؛ - سد کهک در سیستان؛ - سد گنجانجم؛ برای جلوگیری و هدر رفتن آب به خاک عراق و آبیاری 50000 هکتار اراضی منطقهء مهران در نظر گرفته شده است || کوه (مهذب الاسماء ||) کوه حائل (منتهی الارب ||) دیوار (مهذب الاسماء ||) چیزی که از شاخه ها سازند و مر آن را طبقات بود (آنندراج) (منتهی الارب||) عیب، چون کری و گنگی و مانند آن (آنندراج) (منتهی الارب).