سجیل

[سِجْ جی] (ع اِ) سنگ گل (منتهی الارب) (نصاب الصبیان) (ترجمان القرآن) سنگ گل و آن نوعی از سنگ خام است (غیاث) در المعرب از ابن قتیبه سجیل بفارسی سنگ و گل است، یعنی حجاره و طین (المعرب ص 181 ) احمد محمد شاکر در تعلیق بر تأویل آن بسیار و « من سجیل » : این کلمه، قول مؤلف لسان العرب را مبنی بر تعریب کلمه نویسد و سپس از وی از ابوعبیده آرد من » : سخت است و سجین و سجیل به یک معنی است و بعضی گویند سجیل از اسجلته، بمعنی ارسلته است، و هم از ابواسحاق آرد کقولک من سجل یعنی آنچه برای آنان مقدر شده است، و خود بر این جمله چنین افزاید: آنچه نزد من راجح تر و درست « سجیل تر است این است که این کلمه عربی است چه اگر معرب از سنگ و گل بود وصف حجاره نمی آمد زیرا شی ء بخود وصف نشود و در پایان نویسد: ابن درید بابی را بدین وزن منعقد کرده است که در بیشتر آن، « کشید و شدید » و راجح قول ابوعبیده است بمعنی صیغه دلالت بر کثرت کند مانند سکیر و شریر و هزیل، و در آن باب گوید سجیل فعیل است از سجل و سجیل صلب شدید است و 105 ) سجیل را / این قویترین و نیکوترین اقوال است نزد من (المعرب جوالیقی ذیل ص 181 ) : ترمیهم بحجاره من سجیل (قرآن 4 دو سه معنی است، مفسران گویند یکی آن است که سنگی سخت و دیگر که سنگی از گل پخته مانند آجر و روایت درست این است که سجیل یعنی سنگ و گل بهم آمیخته و در لفظ عرب هر چه پارسی گاف باشد جیم گویند، چنانکه زنگی را زنجی و زنگ را زنج گویند و بنگ را بنج گویند و سنگ را سنج گویند و بر این قیاس این لفظ سجیل در قرآن آمده است و تقدیم بر آن چنین است سج جل یعنی سنگ و گل، و پیغمبر ما صلوات الله علیه بسیار لفظ دانستی (فارسنامهء ابن البلخی ص 7) ائمه لغت ترمیهم بحجاره » عرب و از جمله ازهری بر آنند که اصل این کلمه از سنگ و گل فارسی است و قرآن کریم نیز که در سورهء فیل (51/ فرموده در جای دیگر مثل این است که سجیل را تفسیر کرده و آمده است لنرسل علیهم حجاره من طین (قرآن 33 « من سجیل و بعید نیست که سجیل از سی ژیلم لاطینی مأخوذ باشد، لیکن خود سی ژیلم لاطینی به معنی مهر و خاتم از سنگ و گل یعنی گلی سخت یا گلی چون سنگ آمده باشد و این سنگ گل ابتداء معنی گل مختوم میداده و این همان گل اخرا یا نوعی از آن است که در بعض جزائر و سواحل ایران و در جریزه شامس و لمنس است و این گل را در قدیم بر سر نامه ها زدندی چون لاک و موم در عصر ما، و مهر بر آن نهادندی و ممکن است مردم لاطین ابتداء آن را بمعنی اصلی خود نامیده و سپس از قبیل تسمیهء حال به اسم محل معنی خاتم به او داده اند والله اعلم (یادداشت بخط مؤلف) : بدسگال تو گر کند بتو فضل چون به بیت الحرام صاحب فیل بر سر او فلک نثار کند از ستاره حجارهء سجیل عبدالواسع جبلی (از شرفنامه) هیچ مردم مگر ز نادانی بر سر خویش کی زند سجیلناصرخسرو رو تا بسرت جیش ابابیل نیاید بر فرق تو و قوم تو سجیل نیاید ادیب الممالک.