اتمتکین

[ ] (اِخ) برادرزادهء خوارزمشاه اتسز. مؤلف چهارمقاله آرد: گورخان خطائی بدر سمرقند با سلطان عالم سنجربن ملکشاه مصاف کرد و لشکر اسلام را چنان چشم زخمی افتاد که نتوان گفت و ماوراءالنهر او را مسلم شد بعد از کشتن امام مشرق حسام الدین انار الله برهانه و وسَع علیه رضوانه. پس گورخان بخارا را به اتمتکین داد پسر امیر بیابانی (؟) برادرزادهء خوارزمشاه اتسز و در وقت بازگشتن او را بخواجهء امام تاج الاسلام احمدبن عبدالعزیز سپرد که امام بخارا بود و پسر برهان، تا هرچه کند با اشارت او کند و بی امر او هیچ کاری نکند و هیچ حرکت بی حضور او نکند و گورخان بازگشت و به برسخان بازرفت و عدل او را اندازه نبود و نفاذ امر او را حدی نه والحق حقیقت پادشاهی ازین دو بیش نیست. اتمتکین چون میدان تنها یافت دست تظلم برد و از بخارا استخراج کردن گرفت بخاریان تنی چند بودند سوی برسخان رفتند و تظلم کردند گورخان چون بشنید نامه ای نوشت سوی اتمتکین بر طریق اهل اسلام: بسم الله الرحمن الرحیم. اتمتکین بداند میان ما اگرچه مسافت دور است رضا و سخط ما بدو نزدیک است اتمتکین آن کند که احمد فرماید و احمد آن فرماید که محمد فرموده است والسلام - انتهی. آقای قزوینی در حواشی چهارمقاله در باب «اتمتکین» آرند: ضبط صحیح این کلمه معلوم نشد(1) در هر صورت این امر محقق است که گورخان در سنهء 536 ه . ق. بعد از جنگ قطوان حکومت بخارا را بشخصی داد که نامش شبیه بدین کلمه است، در مختصر تاریخ بخارا لمحمدبن زُفربن عمر که در سنهء 574 ه . ق. تألیف شده است گوید: «و چون در شهور سنهء ست و ثلاثین و خمسمائه (536 ه . ق.) ایمنتکین [ ن ل: الیتکین ] از گورخان والی بخارا شد هم در این سال بفرمود تا حصار را [ یعنی حصار بخارا را ] آبادان کردند و جای باشش خود آنجا ساخت و حصار نیکوتر از آن شد که بود». رجوع به چهارمقاله چ لیدن ص22 و 114 شود.
(1) - برای اختلاف قرائت این کلمه رجوع بجدول آخر کتاب چهارمقاله چ لیدن شود.