ساوه

[وَ] (اِخ) شهر قدیم مرکز شهرستان ساوه است این شهر در 50 درجه و 18 دقیقهء طول شرقی گرینویچ و 35 درجه و یک دقیقهء عرض شمالی در ارتفاع 960 متر در 140 کیلومتری جنوب باختر تهران و 90 هزارگزی شمال باختر قم واقع گردیده است موقعیت طبیعی شهر جلگه و انتهای تپهء دام چلی هوای آن معتدل مایل بگرمی است آب شهر از رودخانه های مزدقانچای و قره چای و قنوات خیرآباد و اسکندرآباد تأمین میگردد ولی بطور کلی ساوه کم آب است زیرا آبهای مذکور در خارج شهر بمصرف زراعت میرسد اکثر خانه های معتبر ساوه دارای آب انبار و در حدود 25 آب انبار عمومی بزرگ نیز دارد که در زمستان پر شده و تا مدتی آب محله را تأمین مینماید ساوه یکی از شهرهای قدیمی ایران بوده، زمانی که سد معروف قره چای سالم بوده آبادی اطراف بیش از حال و خود شهر نیز از آب استفاده می نموده است شهر قدیم خراب شده ولی آثار قلاع و باروی آن مشاهده میشود چند خیابان جدید در سالهای اخیر احداث شده که هنوز طرفین خیابان ساختمان نشده و نیمه کاره است بازار سرپوشیدهء ساوه از طرف شمال بخیابان سلمان ساوجی و از طرف جنوب بمیدان بزرگ منتهی می گردد در شهر ساوه یک دبیرستان و 5 دبستان وجود دارد ابنیهء قدیم ساوه یکی مسجد جامع است که در زمانی در مرکز شهر قدیم بوده حالیه در خارج شهر جدید مشاهده میشود چنانچه در نگاهداری آن توجه نشود رو بخرابی است دیگر مسجد میدان بزرگ است که مطابق کتیبهء سردر سال 924 ه ق به امر شاه اسماعیل بهادرخان بوسیلهء خواجه شمس الدین محمد بنا شده است بنای امام زاده های شاهزاده اسحاق، شاهزاده حسین، امام زاده یحیی، سید ابورضا، سید بشیر نسبتاً قدیمی است (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 1) شهر نیکوئیست در میان ری و همدان و نزدیک وی شهر دیگر موسوم به آوه یافت شود، اهالی ساوه سنی شافعی و اهالی آوه شیعهء امامی میباشند در بین این دو دو فرسخ مسافت است (معجم البلدان) حد اول قم از ناحیت همدان است تا میلادجرد که آن ساوه است (تاریخ قم ص 26 ) از بعضی متقدمان حکایت است که آبه دریا یکی بوده است، یکی از پادشاهان عجم اتفاقاً که بر آن بگذشت در جوانب آن دریاچه صید کردن خوش یافت بفرمود تا آن آب را بگشادند و کوشکی بدان موضع بنا کردند و ببالای آن بر آمد آثار کهنه و قدیمه دید گفت این نشانها و علامت ها و اثرها چیست یکی از حاضران گفت بزبان ایشان خد بود پس آن موضع را بود نام نهادند و تا بدین وقت آبادان است و برخی، از بعض روات عجم حکایت کند که اول موضعی که از مواضع رساتیق ساوه و حوالی آن بنا نهادند آبه بود و بیب بن جودرز آن را بنا کرده و سبب بنای آن آن بود که کیخسرو بدانجا رسید و آن دریاچه ای بود و در موضع و جای آبه آبی پاکیزه و صافی بود بدان آب فرود آمد و بزبان عجم گفت که بدین آب ساای افا استی یعنی این آب محتاجست بسایه ای و بنایی و عمارتی پس آبه را بقول کیخسرو که گفت آب آبه نام کردند و گویند که بیب بن جودرز از کیخسرو خواست که بدانجا عمارتی کنند و بنایی کیخسرو او را دستوری داد پس بیب کریهء آبه را بنا کرد به اذن و اجازت کیخسرو و گویند که چون بیب بن جودرز در صحبت کیخسرو از بلاد ترک باز گردید در صحرایی بلند از صحاری و مواضع قم فرود آمد و بدان صحرا هیچ عمارتی و بنایی نبود پس بیب آبه را بنا کرد و میلادبن جرجین میلادجرد و بعضی گویند که ابتدای بنای رستاق ساوه در ایام کیخسرو بود و آن چنان بود که چون کیخسرو و بهمدان فرود آمد و همدان را زینستان ایرانشهر نام بود یعنی خزینهء سلاحها و مالهای این همدان را بمالی از آل کردام ستده بودند و هیچکس دیگر را با آن کاری نبود و مراد از آل کردام، رستم بن کردام است و او را سی و دو برادر بوده اند، راوی گوید که در آن روزگار بجبال بغیر از همدان و ری و اصفهان شهر دیگر نبوده است پس چون کیخسرو از همدان برخاست و بجانب افراسیاب عزیمت کرد در طلب خون پدرش سیاوش چون بزرقار رسید و این زرقار بزبان عجم اسفید نام 81 و 82 و رجوع به آبه شود : ،80 ، بود نظر کرد با ساوه و قم و در آن حال هر دو دریا یکی بودند رجوع به تاریخ قم ص 79 شهرکیست [ از جبال ] انبوه و آبادان و با نعمت بسیار و خرم و هوای درست و راه حجاج خراسان (حدود العالم) چون قصد به ری کرد و به قزوین و به ساوه شد بوی و بها از همه بویی و بهایی منوچهری تفاح جان و گلشکر عقل شعر اوست کاین دو بساوه هست سپاهان شناسمش خاقانی ملک ملکان مجوس آمده اند از شرق یعنی زمین پارس از آوه و ساوه تا بیت المقدس (انجیل متّی ترجمهء دیاتسارون).