ساقی

(اِخ) ملقب به کمال الدین میرزا، شاه حسین اصفهانی متخلص به ساقی وزیر شاه اسماعیل صفوی است وی در آغاز عمر در اصفهان به بنائی اشتغال داشت و چون اندک سوادی داشت به قابضی آن شهر رسید و مدتی وزیر داروغهء آنجا و ملازم دورمش خان شاملو از امرای معروف و مقتدر آن عصر بود( 1) در زمستان سال 920 ه ق هنگامی که شاه اسماعیل در تبریز اقامت داشت وی را بوزارت خویش برگزید( 2) و عنوان وکیل السلطنه( 3) و اعتمادالدوله بدو داد( 4) و ظاهراً علت این انتخاب خدمات نمایانی بود که میرزا شاه حسین در جنگهای شاه با سلطان سلیم بظهور رسانیده بود( 5) وی در طول نه سال وزارت تمول سرشاری اندوخت (6)« کار او بجایی رسید که در یک روز هزارتومان بخشید و کم کسی را از وزراء این رتبه دست دهد » : مؤلف تحفهء سامی گوید و یک بار پذیرایی باشکوهی از شاه اسماعیل بعمل آورد و « ولایت کاشان به سیورغال او معین شده بود » : صاحب حبیب السیر گوید پیشکشهای گران بتقدیم رسانید که تفصیل آن جمله در حبیب السیر( 7) آمده است شاید سوابق زندگانی این مرد موجب آن بود بسیار » : که امرا و ارکان دولت و مقربان سلطنت قدرت وزارت او را بر نمیتافتند و مدام با وی بر سرستیزه بودند( 8) سام میرزا گوید نازک مزاج و رعناوش سلوک مینمود و در خوش طبعی و ظرافت تقلد امیرعلیشیر میفرمود و نسبت بمقربان درگاه و امرای عالیجاه رعایت حرمت بجا نمی آورد بنابراین جمیع ارکان دولت ازو رنجیده درصدد انهدام بنای حیاتش برآمدند( 9) در بهار سال 929 ه ق( 10 ) بروز چهارشنبه 28 جمادی الاولی هنگامی که وزیر از بزم شاه اسماعیل در باغ بهشت تبریز به آهنگ منزل خویش بیرون آمد مهتر شاه قلی از مقربان شاه که جهت اخراجات رکابخانهء همایون مبلغهای کلی تحویل داشت و از سخت گیریهای وزیر در آن امر دلتنگ بود در بیرون باغ خنجری بر شانهء وی زد و به قورچیان( 11 ) گفت حکم همایون صدور یافته که این شخص را پاره پاره کنند و آنان نیز چنان کردند فردای آن روز پیکر وزیر را بکمال بزرگ داشت بکربلا فرستاده و قورچیان را کیفر دادند و شاه قلی نیز که ابتدا به دیاربکر و بعد به شروان گریخته بود گرفتار شد و بقصاص رسید خواجه جلال الدین محمد کججی که بعد از میرزا شاه حسین بر مسند او نشست در رثای او گفته است: ای نور دو دیدهء جهان افروزم رفتی تو و چون شب سیه شد روزم گویا من و تو دو شمع بودیم بهم کایام ترا بکشت و من میسوزم( 12 ) از اشعار ساقی است: عاشقان هجر ترا مونس جان ساخته اند وصل چون نیست میسر، به همان ساخته اند( 13 ) بعد از عمری که دید یکجا با خویش بکام دل ترا من از شرم فکنده سرتو در پیش سوی تو ندیده از حیا من از ما و تو یک کدام ناچار بی مهر و وفاست یا تو یا من( 14 ) رجوع به حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 549 و 595 1) - تحفهء ) ( تا 598 و فهرست آن و تحفهء سامی ص 55 و 56 و آتشکدهء آذر چ زوار ص 181 و روز روشن ص 281 شود( 15 5) - تحفهء سامی ص ) 4) - ایضاً ص 565 و 595 ) 3) - ایضاً ص 557 ) 2) - حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 549 ) سامی ص 55 8) - ایضاً ص 595 ببعد ( 9) - تحفهء سامی ص 56 ) 7) - حبیب السیر ج 4 ص 565 و 566 ) 6) - ایضاً تحفهء سامی ص 55 ) 55 10 ) - بروایت حبیب السیر اما در تحفهء سامی 925 چاپ شده و مسلماً مبنی بر اشتباه و غلط مطبعی است ( 11 ) - افراد نگهبان ) 14 ) - آتشکدهء آذر ( 15 ) - و نیز در ) 13 ) - تحفهء سامی ص 56 ) سلطنتی ( 12 ) - عالم آرای عباسی چ امیرکبیر ج 1 ص 159 قاموس الاعلام ترکی ج 4، و بنقل از آن در ریحانه الادب ج 2 شرح حال وی بکمال اختصار آمده است.