ساس

(اِ)( 1) نام کرمی است از مقولهء کیک و شپش فاما از آنها بزرگتر باشد، و خون مردم بخورد و چون آن را بگیرند دست را بدبوی سازد (جهانگیری) (برهان) کرم بدبو که در چهار پای باشد (غیاث) بزبان دارالمرز و گیلان( 2) کرمک خرد که خون مکد (رشیدی) بزبان دری تبری( 3) جانوری سیاه از قبیل کیک و شپش که در لباس و چوب پیدا شود (انجمن آرا) (آنندراج) در اصفهان آن را سرخک نامند (فرهنگ نظام) به هندی آن را کتمل خوانند (جهانگیری) (برهان) (رشیدی) (شعوری) به دکنی مکَن گویند (برهان) (رشیدی) بیشتر در بلاد مرطوب پیدا میشود (فرهنگ نظام) حشره ای ببزرگی عدس سرخ رنگ و سخت گنده و بدبو که در درز در و دیوار و چین متکا و میان اوراق کتاب و امثال آن جای گیرد و تخم گذارد و بسیار شود و چون پشه و کیک گزد و جای گزیدگی آن سخت آماسد و سخت خارد چندین روز تختهء بید حشرهء چوب غسک سرخک شب گز بمعنی حشرهء کوچک معروف، عربی فصیح است، قال فی اللسان ،« ساس » : غریب گز در یادداشتهای علامه محمد قزوینی آمده پس معلوم میشود که اصل « السوس و الساس لغتان و هما العثه التی تقع فی الصوف و الثیاب و الطعام و ساست الشاه کثر قملها » جامه های پشمینه و شپشهء حیوانات و امثالها بوده است و سپس این معنی عام در « بید » ساس بمعنی عموم کرم کوچک حبوبات و طی استعمال فارسی زبانان اندکی تخصص یافته و بر یک نوع مخصوصی از انواع کرم و شپشه و بید که همین حشرهء منفوره باشد « بقه » است که مفرد آن « بق » بعدها اطلاق شده است منحصراً ولی اسم حقیقی این نوع حشره یعنی ساس معروف ما در عربی استامروز هم در شامات (یا در مصر) چنانکه از یکی از عربهای همان صفحات شنیدم ساس را بقه میگویند (یادداشتهای قزوینی ج 3 ص 140 و 141 ) در کتاب فرهنگ ایران باستان پورداود آمده: واژهء ساس که بر یکی از خرفستران اطلاق میشود از زبان 5) در )( 4) میگفتند و بمعنی بید بوده، یا کرمی که در جامه افتد (همان کتاب ص 201 )« ساسو » آشوری بما رسیده است و آن را فرهنگ روستائی تألیف تقی بهرامی آمده: ساس( 6) یکی از حشرات مضر است، از خون بدن انسان تغذیه میکند و علاوه براینکه در نتیجهء این عمل و خارش آن خواب راحت را از انسان دور می نماید موجب بروز ناخوشی هم میشود ساس بطول 4 و 5 و بعرض 3 هزارم گز است شکل بدنش بیضی و رنگش مایل به قرمزی است ساس ماده در خرداد شروع به تخم گذاری می نماید و ممکن است تا پنجاه تخم بریزد ساس عموماً در جاهای تاریک مانند درز و شکاف در و دیوار و تختخواب چوبی و تشک و لحاف و زیر فرش و غیره تخم میگذارد پس از یک هفته نوزاد ساس از تخم بیرون می آید و یازده ماه نشو و نما می نماید تا کامل شود ساس زمستان را در شکاف و سوراخ و درزها پنهان میشود و شب بیرون می آید و خون انسان را می مکد همینکه یک مرتبه سیر شد و شکمش پر خون گردید میتواند تا دو ماه بدون غذا زندگی کند این حشره ناقل میکرب حصبه و طاعون و تب راجعه هم می باشد و انسان را بدان ناخوشیها گرفتار میسازد بهترین طرز جلوگیری از پیدایش ساس نظافت و پاکیزگی خانه و بدن است برای دفع این حشره باید او همه جا را با دقت نگریست و هر جا که دیده شد آن را کشت علاوه بر این شاخه و برگ بید را شب زیر بالش گذارند چون ساس آن را دوست دارد دور آن جمع میشود صبح ساسها را گرفته بکشند بالاخره اگر ساس زیاد باشد ناچار باید باطاق و تختخواب و غیره دود گوگرد داد، بدین ترتیب که اول روزنه و سوراخهای در و پنجره را میگیرند و سپس چند منقل سفالی در نقاط مختلف اطاق می گذارند و در آن گوگرد نرم میریزند و برای آنکه آتش بهتر در گوگرد اثر کند و خوب بگیرد قدری شوره هم در منقل میریزند عموماً برای هر یک صد گز مکعب فضا 3 هزار گرم گوگرد نرم و 300 گرم شوره بکار می برند همینکه گوگرد آتش گرفت و دود بلند شد باید از اطاق خارج شد زیرا گاز آن خفه کننده است پس از آنکه 24 ساعت دود در اطاق ماند در و پنجره را باز میکنند تا دود خارج شود بر اثر دود گوگرد ساسها مرده و اطاق قابل زندگانی است (فرهنگ اختصاص به گیلان و مازندران ندارد ( 3) - اختصاص به گیلان و - (Punaise des lits (2 - (1) ( روستائی ص 730 و 731 بنقل از دلتیزش، ص 506 و نیز رجوع کنید به: فرهنگ بابلی - آشوری، تألیف - (Sasu (5 - ( مازندران ندارد ( 4 Cimex lectularius - ( از حاشیهء برهان چ معین) ( 6 )Sassuru : ص 216 Bezold.