زیدیه

[زَ دی یَ] (اِخ) زیدیه فرقه ای از شیعه که به زیدبن علی بن الحسین (ع) ملقب به زین العابدین منسوبند و آنان سه طایفه اند: جاروریه( 1)، سلیمانیه و بتیریه (از اقرب الموارد) اسم عمومی جمیع فرقی که بعد از حضرت امام علی بن حسین زین العابدین (ع) بجای امام محمد باقر (ع) پسر دیگر آن حضرت یعنی زیدبن علی را امام می دانستند و چون زیدبن علی شاگرد واصل بن عطاء معتزلی بود، زیدیه در اصول پیرو اهل اعتزال شده اند (از خاندان نوبختی اقبال ص 256 ) اصحاب زیدبن علی اند که بروزگار بنی امیه ظهور کرد و بنای مذهب ایشان آن است که پس از علی و حسن و حسین سلام الله علیهم هر علوی که معصوم باشد شاید که امامت طلب کند و باید که از فرزندان علی باشد و پارسا و معصوم و ایشان پنج فرقه اند: مغیریه، جارودیه، ذکریه، خشبیه و خلفیه (از بیان الادیان، یادداشت بخط مرحوم دهخدا) گروهی از شیعه اند که منسوب به زیدبن علی بن الحسین علیهم السلام میباشند و آنان سه فرقه هستند: اول جارودیه، اصحاب ابی الجارود که حضرت امام محمد باقر علیه السلام نام او را سرحوب نهاده بود یعنی شیطان علیه اللعنه و الخذلان، و میفرمود که مکان او در دریاست این فرقه به نص فرمایش پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم امامت را بعد از پیمبر، مخصوص امیر مؤمنان علی بن ابیطالب و سیدی شباب اهل الجنه امام حسن و امام حسین علیهم السلام میدانند و یاران پیمبر را چون اقتدا به امیر مؤمنان نکردند کافر میشناسند و پس از حسنین، امامت را بر طریق شوری، بین اولاد آن دو وجود مقدس واجب میشمارند، بدین طریق که هر یک از فرزندان آن دو بزرگوار داناتر و پهلوانتر بود و با شمشیر و قهر و غلبه بر دیگران خروج کرد و غلبه یافت امامت او راست و در امام منتظر اختلاف کرده اند که آیا او محمد بن عبدالله بن الحسین بن علی است که زنده است و کشته نشده، یا محمد بن القاسم بن علی بن الحسین، یا یحیی بن عمر صاحب کوفه میباشد (از احفاد امام زین العابدین علیه السلام) فرقهء دوم سلیمانیه، یاران سلیمان بن جریر که گفته اند امامت باید در بین خلق بطریق شوری صورت گیرد و عقد امامت بدو مرد از خیار مسلمانان باید منعقد شود و امامت مفضول بر فاضل صحیح و درست باشد و ابوبکر و عمر هر دو امام بوده اند و هرچند امت در بیعت با آن دو با وجود امیر مؤمنان خطایی را مرتکب شده اند، اما نظر به آنکه این خطا به فسق منجر نشده، خطای آنان قابل عفو و چشم پوشی است و عثمان و طلحه و زبیر و عایشه را تکفیر کرده اند فرقهء سوم بتیریه، یاران بتیر ثومی میباشند با سلیمانیه در عقیده موافقت دارند، جز آنکه دربارهء عثمان متوقف شده اند این بود سه فرقهء زیدیه و بیشتر آنان در زمان ما مقلد میباشند و در اصول عقاید به مذهب اعتزال و در فروع به مذهب حنفیه مراجعه کنند، جز در اندکی از مسائل کذا فی شرح المواقف (از کشاف اصطلاحات الفنون) پس از کشته شدن زیدبن علی پسرش یحیی بن زید به امامت برخاست و به خراسان رفت و جمعی بر او بگرویدند ولی عاقبت کشته شد زیدیه بر چند فرقه منقسم بوده اند مانند جارودیه و خشبیه و در بعضی عقاید میان آنان اختلاف بوده است از امامهای زیدیه دو تن قابل ذکرند یکی حسن بن زید معروف به داعی کبیر که دولت علویان طبرستان را تأسیس کرد (در حدود 250 ه ق) و دیگری قاسم رَسّی متوفی به سال 246 ه ق که خود و جانشینانش اصول عقاید یگانه مذهب زیدی موجود را تدوین کردند و آن در اصول مذهب معتزلی است، بعلاوه سخت با تصوف ناسازگار می باشد اما گفتن در « حی علی خیرالعمل » در عبادات زیدیان در بعضی از مسائل که مایهء تمایز شیعه و سنی است روش شیعه را دارند مانند اذان، پنج بار تکبیر گفتن در نماز میت، نخوردن ذبیحهء نامسلمان و غیره زناشویی با غیر زیدی و زواج متعه را جایز نمیدانند شرایط اصلی امام در مذهب زیدیه عبارت است از اینکه از اهل بیت پیغمبر باشد (خواه از نسل امام حسن خواه از نسل امام حسین) و لهذا امامت ارثی نیست امام بشخصه باید قادر به جنگ یا دفاع باشد و به همین جهت کودک یا مهدی غایبی را به امامت قبول ندارند امام باید عالم در علم دین باشد در نتیجهء این شرایط نزد زیدیه، کوشش شخصی عامل قطعی برای رسیدن به مقام امامت بوده است و سلسلهء پیوسته از امامان پیدا نشده و حتی زیدیه گاه بی امام بوده اند و گاه وجود بیش از یک امام را در یک وقت پذیرفته اند زیدیه در دو ناحیه به قدرت سیاسی رسیدند یکی در سواحل دریای خزر از زمان داعی کبیر تا حدود 520 ه ق که در آنجا قریب 20 امام و داعی پیدا شدند که گاه میان آنان دوره های فترت حاصل می شد، و گاه همزمان با یکدیگر بودند و کارشان به کشمکش می انجامید پس از آن زیدیهء طبرستان و گیلان در فرقهء نقطویه مستحیل شدند دوم در یمن که یحیی بن حسین متوفی به سال 298 ه ق نوادهء قاسم رَسّی پیشوای گروهی اندک ولی بسیار مؤمن و فداکار زیدیه در مدینه با جمعی از پیروان خود بعنوان جهاد به جانب جنوب جزیره العرب براه افتادند و بر یمن مستولی شدند و حکومتی دینی در آن ناحیه تأسیس کردند امامان زیدی یمن در داخل و خارج کشمکش ها داشتند و پس از استیلای ترکان عثمانی بر یمن چند بار با ترکان جنگیدند سلطنت جدید یمن( 2) را امام المتوکل یحیی تأسیس کرد که در سال 1904 م با ترکان جنگید و در 1918 صنعا را بطور قطعی بدست آورد (از دایره المعارف فارسی) رجوع به خاندان نوبختی اقبال و عیون الاخبار ج 2 ص 145 و ضحی الاسلام و غزالی نامه و البیان و التبیین ج 3 ص 53 و الوزراء و الکتاب و زیدیون و زیدبن علی شود ( 1) - کذا و ظ: جارودیه ( 2) - در سال 1962 بر اثر کودتای دولت یمن منقرض شد و به جمهوری تبدیل یافت (از لاروس).