زیتون

[زَ] (اِخ) شهری است به چین (منتهی الارب) (آنندراج) بندری در چین شرقی بر ساحل دریای چین مقابل جزیرهء فرمز (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) زیتون (به همان لفظ میوهء معروف) در نزد مؤلفین عرب و ایرانی در قرون وسطی نام شهر امروزی چانگ چئو( 1) بوده است که بندری است در چین شرقی بر ساحل دریای چین مقابل فرمز و تقریباً بخط مستقیم پانصد کیلومتر در مشرق مایل به شمال کانتن و جزو ایالت فوکین( 2) امروزی است این بندر در عهد مغول اهمیتی بس عظیم داشته است و از لحاظ تجارت خارجی چین و رفت و آمد کشتیهای بزرگ تجارتی و مسافری مابین چین و هند و جنوب ایران و بلاد عرب یکی از مراکز عمدهء چین بوده است ابن بطوطه وقتی که از هند به چین آمده بود اولین نقطه از خاک چین که وی در آنجا پیاده شده بود همین شهر زیتون بوده است و در مراجعت از چین به هند نیز باز از همین بندر زیتون کشتی گرفته بوده است در عهد مغول نام این شهر به تلفظ عامیانهء چینیان تسوتونگ بوده است که با حذف گاف، حرف اخیر تلفظ آن بسیار نزدیک به زیتون عربی شنیده میشده است و در سفرنامهء مارکوپولو نام این شهر به املای سایتون( 3) مرقوم است رجوع شود به دایره المعارف اسلام ج 1 ص 861 و 865 و به حواشی بلوشه بر جامع التواریخ ص 490 و نیز به ص 48 از ذیل همان حواشی و کتاب منتخبات از سفرنامهء ابن بطوطه به انگلیسی پارچهء « ساتن » تألیف مستر گیب ص 369 حاشیهء 8 (از حاشیهء ص 508 شدالازار چ علامه قزوینی) در دایره المعارف فارسی ذیل ابریشمی آرد: اصلًا در چین بافته می شد و در مشرق زمین و یونان و روم خواستار فراوان داشت نام آن احتمالًا از لفظ عربی زیتونی گرفته شده است که منسوب به زیتون است و شاید نام عربی بندر تسوتینگ( 4)(چوانچوی حالیه در ایالت فوکین چین) بوده است که در قرون وسطی از بنادر مهم چین بوده است (دایره المعارف فارسی) : و از همان راه که آمده بودیم در نهر بطرف خنساء مراجعت کردیم و از آنجا بطرف زیتون حرکت کردیم و چون به این شهر اخیر رسیدیم دیدیم که چندین کشتی بر جناح حرکت بطرف هند می باشند من نیز همین کشتی را گرفته راه افتادیم (از سفرنامهء ابن بطوطه از حواشی شدالازار بقلم علامه Tchang-Tcheou (2) - Fo-kien (3) - Cayton (4) - Tsu Ting - (1) ( قزوینی ص 508.