زیادت

[دَ] (ع اِمص) زیاده افزونی (از فرهنگ فارسی معین) افزونی بیشی فزونی مقابل نقصان و کمی (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) بمعنی افزونی، لازم و متعدی هر دو آمده و زیادتی به یای تحتانی زائده محاورهء عوام است (غیاث) : ما نیز عهد کنیم بر نسختی که ما درخواسته ایم و با شماست چنانکه اندر آن زیادت و نقصانی نیفتد (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 211 ) اگر به زیادت لشکر حاجت است از این جا بباید خواست (ایضاً ص 531 ) این رنج که هست بر زیادت( 1) بر دیده و جان دشمنت بادمسعودسعد و اگر مدت مقام دراز شود و به زیادتی حاجت افتد بازنمای (کلیله و دمنه) و ذکر این معنی از آن شایع تر است که در آن به زیادت و اطناب حاجت افتد (کلیله و دمنه) و در مراتب و مناصب بیش از مقادیر خویش مطالبت کردند و در زیادت مواجب و مواهب طمع بستند (ترجمهء تاریخ یمینی چ 1 تهران ص 188 ) - زیادت بودن ماه، به زیادت بودن آن؛زایدالنور بودن آن (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : و چون ماه به زیادت باشد و به زهره نگران، بدان وقت جو کارند هر اسب لاغر که از آن جو بخورد فربه شود (نوروزنامه، یادداشت ایضاً (||) ص، ق) افزون فزون بیش بسیار بیشتر (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) (از فرهنگ فارسی معین) : این کرامت ارزانی داشتیم چنانکه تو در خدمت زیادت می کنی ما زیادت نیکویی و محل و جاه فرمائیم (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 266 ) اگر گویم هزارهزار من، به سنگ بزرگ، زر خدا آفریده بود که زیادت بود (اسکندرنامه نسخهء سعید نفیسی) اگر غلبه صفرا را باشد تشنگی زیادت باشد و عرق تمام کند و سرما و لرزه قوی تر باشد (ذخیرهء خوارزمشاهی، یادداشت بخط مرحوم دهخدا) و چندان انگور که به هراه باشد به هیچ شهری و ولایتی نباشد چنانکه زیادت از صد گونه انگور را نام بر سر زبان بگویند (نوروزنامه) به دولت خداوند پانصد دینار زیادت دارم (نوروزنامه) بجان فرخ روز که آنچه گفتم در حق تو بکنم و زیادت از ( این (سمک عیار از فرهنگ فارسی معین) سلطان نخواست او را زیادت تعرض رساند (ترجمهء تاریخ یمینی چ 1 تهران ص 437 زان ازلی نور که پرورده اند در تو زیادت نظری کرده اندنظامی آنچه ارباب حرفت و صناعت بوند زیادت از صد هزار جدا کردند (جهانگشای جوینی) کهن شود همه کس را بروزگار ارادت مگر مرا که همان مهر اول است و زیادت سعدی - زیادت تر؛ افزون تر بیشتر : به هرچه ببایست که باشد پادشاهان بزرگ را زیادت تر بود (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 72 ) همیشه از والی و (|| قاضی و ائمه محترم تر بوده است و در نشست و خاست و فرمانروائی و مقبول القولی از همه زیادت تر (کتاب النقض ص 435 افزون شده ج، زیادات || چندان (فرهنگ فارسی معین) : [ محمود ] با هیچکس از ایشان [ بندگان ] میل و محبتی ندارد چنانکه با ایاز که زیادت حسنی ندارد (گلستان از فرهنگ فارسی معین (||) اِ) نام بازیی است از هفت بازی نرد (فرهنگ فارسی معین) رجوع به زیاد شود ( 1) - بمعنی بعد نیز ایهام دارد.