زمزم

[زَ زَ] (اِخ)( 1) چاهی است نزدیک خانهء کعبه شرفها الله (منتهی الارب) (آنندراج) (ناظم الاطباء) (از غیاث) (از شرفنامهء منیری) (از اقرب الموارد) (از برهان) و بمعنی آب آن چاه نیز آمده (آنندراج) نام چشمه یا چاهی است نزدیک کعبه که با سودن پای اسماعیل پسر ابراهیم صلوات الله علیهما بر زمین بگشاد (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : از برکت تو( 2) دولت تو گشت پدیدار از پای سماعیل پدید آمد زمزمفرخی بسان چاه زمزم است چشم من که کعبهء و حوش شد سرای اومنوچهری یکی چون چشمهء زمزم، دوم چون زهرهء ازهر سیم چون چنگ بوالحارث چهارم دست بویحیی منوچهری اگر فضل رسول از رکن و زمزم جمله برخیزد یکی سنگی بود رکن و یکی شوراب چه زمزم ناصرخسرو وز بیم تشنگی قیامت همیشه تو در آرزوی قطرگکی آب زمزمی ناصرخسرو زمزم اگر ز ابها چه پاکتر است پاکتر از زمزم است ازار مراناصرخسرو این ناخوش و خوار و همچو خونست وآن خوش و عزیز همچو زمزم ناصرخسرو به زمزم و عرفات و حطیم و رکن و مقام به عمره و حجر و مروه و صفا و منی ادیب صابر آب وی آب زمزم و کوثر خاک وی جمله عنبر و کافور (از کلیله و دمنه) او کعبهء علوم و کف و کلک مجلسش بودند زمزم و حجرالاسود و مقامخاقانی کعبهء ما طرف خم، زمزم ما درد خام مصحف ما خط جام، سبحهء ما نام صبح خاقانی چند یاد کعبه و زمزم کنی خاقانیا باده ده کز کعبه آزاد و ز زمزم فارغیم خاقانی ای جنت انس را تو کوثر وی کعبه قدس را تو زمزمخاقانی هر آن کس کو از این یک جرعه نوشید مر او را کعبه و زمزم نباشدعطار آب انگور نکو خور، که مباح است و حلال آب زمزم نخوری بد، که حرامت باشد ابن یمین چنان با نیک و بد سر کن که بعد از مردنت عرفی مسلمانت به زمزم شوید و هندو بسوزاندعرفی طوف و سعی حرم عشق نیاورده بجای تشنهء زمزم آن چاه زنخدان گشتم نظیری (از آنندراج) -امثال: به چاه زمزم شاشیدن؛ برای کسب شهرت عملی قبیح مرتکب شدن (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) - زمزم آتش فشان؛ کنایه از آفتاب عالمتاب (برهان) (آنندراج) (از انجمن آرا) (شرفنامهء منیری) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ رشیدی) زمزم رسن ور (فرهنگ رشیدی) - زمزم افشان؛ اشک ریزان گریه کنان : مصطفی کعبه ست و مهر کتف او سنگ سیاه هر کس از بحر کف او زمزم افشان آمدهخاقانی تا خیال کعبه نقش دیدهء جان دیده اند دیده را از شوق کعبه زمزم افشان دیده اند خاقانی رجوع به ترکیب بعد شود - زمزم افشاندن؛ یعنی گریه کردن (فرهنگ رشیدی) بانگ زدن و گریه کردن (ناظم الاطباء) رجوع به ترکیب قبل و ترکیب زمزم فشان شود - زمزم رسن؛ آفتاب (ناظم الاطباء) رجوع به ترکیب بعد شود - زمزم فشان؛ زمزم افشان اشک ریزان : نظاره در تو چشم ملایک، که چشم تو دیده جمال کعبه و زمزم فشان شدهخاقانی رجوع به ترکیبهای زمزم افشان و زمزم افشاندن، ،45 ، 296 ، عقد الفرید و عیون الاخبار، نزهه القلوب ج 3، تاریخ اسلام ص 30 ، معجم البلدان، حبیب السیر چ خیام ج 1 ص 288 ن ل: او - (Zemzem (2 - ( مزدیسنا، الموشح و امتاع، تاریخ گزیده، مجمل التواریخ و القصص و دزی ج 1 ص 603 شود ( 1.