زلزله

[زَ زَ / زِ زِ لَ / لِ] (از ع، اِ) رجفه لرز لرزه لرزش جنبش سخت و حرکت شدید (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) جنبش زمین و زمین لرزه که بومهن و بومهین نیز گویند (ناظم الاطباء) بومهن بومهین (صحاح الفرس، یادداشت بخط مرحوم دهخدا) لغزش، ارتعاش، جنبش و حرکات ناگهانی پوستهء جامد کرهء زمین که در صورت شدت ساختمانها و شهرها را خراب و جمع کثیری را هلاک می کند زلزله ها معمولاً بسبب لغزش توده های سنگ، فعالیت های آتشفشانی و بالاخره ریزش سقف غارهای بزرگ زیرزمینی حادث میشود نقطهء زیرزمینی منشأ زلزله را کانون و نقطهء سطح زمین را که مستقیماً بالای کانون زلزله واقع است، مرکز زلزله نامند امتداد زلزله ممکن است طولی یا عرضی یا دورانی موجی باشد که نوع اخیر موجب حرکات و ویرانی شدیدتر میشود و اگر در کف دریاها این وضع بوجود آید، موجب بوجود آمدن امواج شدید و خطرناک میگردد که گاهی سرعت این امواج از 800 کیلومتر در ساعت متجاوز می شود و ارتفاع آنها تا 20 متر هم می رسد اگرچه نمی توان گفت نقطه ای از سطح زمین از زلزله مصون می باشد، ولی مناطقی در زمین یافت شده است که وقوع زلزله در آن منطقه ها فراوان است و این مناطق را کمربندهای زلزله نامیده اند و مهمترین آنها عبارتست از: 1 - کمربند اقیانوس کبیر که شامل جبال آند، رشتهء ساحلی امریکای شمالی و امریکای مرکزی، جزایرآلئوسین، جزایر ژاپن، جزایر فیلیپین، جزایر هند شرقی و زلاند جدید می باشد 2 - کمربند مدیترانه ای است که منطقهء وسیعی از جبال مرتفع آسیای جنوبی و ناحیهء دریای مدیترانه تا جبل الطارق را شامل می گردد کمربندهای دیگری نیز وجود دارد که یا در خطوط آتشفشانهای زنده و یا در امتداد رشتهء کوههای جوان قرار دارند باید دانست که کشور ما ایران در منطقهء زلزله (کمربند مدیترانه ای) قرار دارد و بر اثر زلزله، خرابی های فراوانی از قدیم الایام در این کشور بوجود آمده است (از 11 گویند که قورح و رفقایش به : فرهنگ فارسی معین و دایره المعارف فارسی) در قاموس کتاب مقدس آرد: اول پادشاهان 19 5 وارد است یوسیفوس مورخ نیز متعرض : زلزلهء عظیمی گرفتار گردیدند و زلزله ای که در کتاب قاموس 1:1 و کتاب زکریا 14 آن گشته است و نیز مذکور میدارد که زلزلهء مرقوم بحدی شدید بود که کوهی را در حوالی اورشلیم منشق ساخته و یکی از 51 و 45 مسطور : علامات مخوف و ترسناکی که در وقت صلیب نمودن مسیح به ظهور رسید زلزله است، چنانکه در انجیل متی 27 است و زلزله هائی که در نبوت مرقوم افتاده، اشاره به کثرت فتنه و فساد در ولایات و ممالک می باشد - انتهی : برآید یکی باد با زلزله ز گیتی برآرد خروش و خله فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 1 ص 210 ) تا خزان تاختن آورد سوی باد شمال همچو سرمازده با زلزله گشت آب زلال فرخی ز آینهء سینه دید زلزلهء آه من سقف فلک را به صبح کرد خراب و یباب خاقانی چار دیوار چون به زلزله ریخت چه غم فوت آستانه خورمخاقانی دردا که تا سواد خراسان خراب گشت دلها خراب زلزلهء درد کرده اندخاقانی - زلزله افتادن؛ زلزله فتادن زلزله درافتادن لرزان و جنبان شدن جنبش و لرزه افتادن در چیزی : زلزله در زمین فتاد و خروش از تکاپوی آن کُه رهبُرفرخی ز بانگ بوق و هول کوس هزمان در افتد زلزله در هفت کشورعنصری وز نهیب مؤذن و بانگ نماز اندر او افتد به تنشان زلزلهناصرخسرو زلزلهء غم فتاد در دل ویران سوی مژه گنج شاهوار برافکندخاقانی - زلزله داشتن؛ لرزان بودن با طپش بودن : هر خشت ز سر منزل امید به جایی است از بس که زمین دل ما زلزله دارد طبعی سیستانی (از آنندراج) - زلزلهء صور؛ کنایه از برانگیختگی دنیا و پیدایش روز قیامت است که با دمیده شدن صور اسرافیل مردگان از خاک برآیند و آمادهء قیامت گردند : جهدی بکن چو زلزلهء صور در رسد شاه دل تو کرده بود کاخ را رهاخاقانی - زلزله گرفتن؛ گرفتار آشوب و ویرانی شدن : آنکه را خیمه به صحرای قناعت زده اند گر جهان زلزله گیرد غم ویرانی نیست سعدی.