روزنامه

[مَ / مِ] (اِ مرکب) مرکب از روز+ نامه (نامک پهلوی)، معرب آن روزنامج و روزنامجه بیرونی در الجماهر (ص 260 ) از قول نام مصلهء سرب را باسم شیخی که بطلب حاجتی نزد ناخدا آمده بود وی در ) « و کتبتها فی الروزنامج باسمه » : ناخدای کشتی آرد روزنامهء خود یادداشت کرد) و از همهء اینها مهمتر صریحاً معلوم میشود که روزنامه در آن اوقات بمعنی کتاب شرح گزارش روزانه و یادداشت وقایع هرروزه که اکنون بزبان فرانسه ژورنال( 1) میگویند بوده این اصطلاح ظاهراً بعدها در ایران بهمین معنی های وقایع نگاران دولتی که از ولایات اخبار جاری را بدولت مینوشتند و بمعنی « راپورت » باقی مانده و در قرنهای اخیر به معنی مطبوعات یومیه و هفتگی اطلاق شد (از مجله کاوه، دورهء دوم، شمارهء 6: روزنامه نگاری در ایران بقلم آقای تقی زاده) (از حاشیهء برهان قاطع چ معین) کتابی که در آن روز بروز مطالبی قید و ثبت شود و وقایعی یادداشت کنند (حاشیهء کلیله و دمنه چ مینوی) دفتر قید کتابچهء ثبت ورقه (از فرهنگ ولف) معرب آن ایضأ روزنامه است بمعنی دفترچه که در آن حساب روزها و ماهها و طلوع ماه و خورشید در عرض سال نوشته شود (از المنجد) تقویم رجوع به روزنامچه شود : گزیت و خراج آنچه بد نام برد بسه روزنامه بموبد سپرد یکی آنکه بر دست گنجور بود نگهبان آن نامه دستور بود دگر تا فرستد بهر کشوری بهر کارداری و هر مهتری سه دیگر که نزدیک موبد برند گزیت سر و باژها بشمرند( 2) فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 8 ص 41 ) بدو روزنامه بدژها نهید یکی نامه گنجور ما را دهیدفردوسی یکی روزنامه است مر کارها را که آنرا جهاندار دادار داردناصرخسرو نیک بنگر بروزنامهء خویش در مپیمای خار و خس بجراب ناصرخسرو قانون قضاء پارس همچنان نهاده اند که ببغداد است که اگر از صد سال باز حجتی نبشته باشند نسخت آن در روزنامه های مجلس حکم مثبت است (فارسنامه ابن بلخی ص 118 ) تا پای از حد بندگی بیرون نهادند در تدارک کار ایشان رسوم لشکرکشی و آداب سپاه آرایی از نوعی تقدیم فرمود که روزنامهء سعادت باسم و صیت آن مورخ گشت (کلیله و دمنه چ مینوی ص 10 ) بدین ظفری که روی نمود و نصرتی که دست داد شادمانگی افزاید که روزنامهء اقبال بدین معانی آراسته شود و کارنامهء سعادت بامثال آن مطرز گردد (کلیله و دمنه چ مینوی ص 125 ) عمید ابوالوفاء شیعی بود و او را بحوالت مذهب و اعتقاد هلاک کردند و این معنی در روزنامهء دیوانی ظاهر است چون مطالعه کنند شبهت نماند و تهمت ساقط شود (نقض الفضائح ص 89 ) مدح وزیر گفتم و سلطان و یافتم روزی ز روزنامهء سلطان بی وزیرسوزنی آورده روزنامهء دولت در آستین مهرش نهاده سورهء والنجم اذا هویخاقانی زین یک نفس درآمد و بیرون شد حیات بردیم روزنامه ( بدیوان صبحگاهخاقانی مثال داد تا پسر را سیاست کنند و آنرا تاریخ روزنامهء عدل و انصاف گردانند (سندبادنامه ص 225 روزنامهء شاهی بتاریخ این پادشاه مورخ گشته است (سندبادنامه ص 9) هرکسی روزنامه نو میکرد جان بتوقیع او گرو میکردنظامی چون در آن روزنامه کرد نگاه روز بر وی چو نامه گشت سیاهنظامی آبی بروزنامهء اعمال ما فشان باشد توان سترد حروف گناه از اوحافظ || مجازاً، تاریخ (از یادداشت مؤلف) : چه مایه ساخته کار بزرگوار تباه خزینه های بزرگ و سپاههای گران که نیست شد بخلاف خدایگان عجم نه خرد ماند از ایشان بعالم و نه کلان بروزنامهء ایام در همه پیداست اگر بخواهی دانست روزنامه بخوان عنصری هیچ خدمتی در این دولت ورای آن نیست که ایام همایون ملک را تاریخ سازند و فتوح متواتر او را در روزنامه کنند [ تا ] ناصیت این دولت بر تعاقب ایام باقی و موبد ماند (عقدالعلی ||) دفتری که خرید و فروش روزانه را در آن می نویسند || اوراقی مخصوص با قطع بزرگ بدون جلد که در اوقات معین چاپ میشود و حاوی اخبار روزانه و مباحث سیاسی و اجتماعی و هنری و جز آن است، روزنامه باین شکل در نتیجهء ارتباط زیاد مردم شهر و ممالک و نیاز مردم بکسب اطلاع از اوضاع و احوال یکدیگر بوجود آمد و ببیداری مردم و نشر معارف و ادبیات یاری شایانی کرد و امروزه از لوازم ضروری زندگی ملل متمدن دنیا محسوب میشود || توسعاً به نامهء هفتگی نیز اطلاق کنند (فرهنگ فارسی معین) تاریخچهء روزنامه: روزنامه همزمان با اختراع چاپ بوجود آمد ولی روزنامهء غیر مطبوع پیش از آن وجود داشته است، در حدود قرن پنجم قم در رم عده ای اخبار روزانه را برای کسانی که در خارج از پایتخت زندگی میکردند بصورت نامه می نوشتند شصت سال پیش از میلاد هنگامی که ژول سزار کنسول روم شد بولتن روزانه ای دایر کرد که در آن اخبار و آگهی های دولتی را می نوشتند نخستین روزنامهء نشریهء خبری منظم چاپی در اوایل قرن هفدهم در آلمان و دیگر کشورهای اروپا تأسیس گردید در آلمان روزنامهء فرانکفورتر جورنال (در سال 1615 م) منتشر شد نخستین روزنامهء فرانسوی گازت نام داشت و بعد بنام گازت دو فرانس نامیده شد این روزنامه نخستین بار در سال 1631 م با تشویق و نظارت کاردینال ریشیلیو تأسیس گردید و انتشار آن با برخی از تغییرات تا سال 1853 ادامه داشت نخستین روزنامهء منظم فرانسوی بنام ژورنال دوپاری در سال 1777 انتشار یافت و تیراژ آن تا بیست هزار شماره در روز رسید در انگلستان نیز از قرن شانزدهم و اواخر قرن هفدهم روزنامه های خبری انتشار می یافت، در سال 1641 روزنامه ای در لندن در دو صفحه انتشار یافت که عنوان یک صفحهء آن گزارش جریانات پارلمان و صفحهء دیگر اخبار روز بود، دانیل دفو نویسندهء انگلیسی که کتاب او بنام روبنسون کروزئو در سراسر جهان شهرت دارد نخستین روزنامه نویسی است که ارزش و اهمیت عمومی پیدا کرد نخستین روزنامه ای که بوسیلهء دفو منتشر گردید رویو نام داشت و هفته ای سه بار انتشار می یافت در سال 1785 جودالستر روزنامه ای بنام تایمز منتشر ساخت، تیراژ این روزنامه در حدود سال 1854 به پنجاه هزار شماره در روز رسید و هنوز هم انتشار آن ادامه دارد روزنامه در سایر کشورهای اروپایی نیز از اوایل قرن هفدهم شروع بانتشار کرد از میان کشورهای اروپایی بلژیک از کشورهایی است که از نظر انتشار روزنامه های قدیمی اهمیت دارد نخستین روزنامه در این کشور بنام نیوتیدنیگن در سال 1605 انتشار یافت ولی فقط از سال 1621 ببعد بود که انتشار آن منظم گردید هلند نیز از کشورهایی بود که صنعت چاپ در آن زود رواج یافت و همراه صنعت چاپ نخستین روزنامه نیز در حدود سال 1620 منتشر شد نخستین روزنامهء خبری روسیه نیز در سال 1703 بوجود آمد روزنامه در آمریکا نیز در اواخر قرن هفدهم بوجود آمد در سال 1690 یک تن ناشر و روزنامه ای بنام وقایع عمومی داخلی و خارجی منتشر کرد که از همان « بستن » کتابفروش انگلیسی به آمریکا فرار کرد و در شهر شماره اول، انتشار آن قدغن شد دومین روزنامهء آمریکایی در سال 1704 بنام بستن نیوزلتر منتشر شد و پانزده سال انتشار آن ادامه پیدا کرد امروز آمریکا از نظر انتشار روزنامه بزرگترین کشور جهان است تیراژ انتشار روزنامه این مملکت در سال 1950 روزانه پنجاه ملیون نسخه بود و این رقم 24 % تیراژ نشریات روزانهء سراسر جهان در آن تاریخ بشمار میرفت در آسیا، چین قدیمی ترین کشوری است که در آن روزنامه انتشار یافته است بر طبق روایات چینی، نخستین روزنامهء جهان در چین منتشر شده است در زمان 918 م) در آن کشور یک روزنامهء درباری برای نشر اخبار میان مقامات رسمی انتشار می یافت - حکومت سلسلهء تانگ ( 906 (تلخیص از اطلاعات سالانه، سال 1341 بخش چهارم ص 1) برای آگاهی از تاریخ روزنامه در ایران رجوع به جریده نگاری در چنانکه از این اشعار فردوسی برمی آید روزنامه ورقه یا دفتری بوده است که از آن - (Journal (2 - ( همین لغت نامه شود ( 1 چند رونوشت برمی داشته اند.