رضائیه

[رِ ئی یَ] (اِخ) نام اصلی این شهر ارومیه یا اورمیه است که در اواسط سلطنت رضاشاه به رضائیه تغییر نام یافت و تا آخر دوران پهلوی به همین نام خوانده میشد در 921 هزارگزی شمال باختری تهران و 125 هزارگزی جنوب باختری تبریز و 144 هزارگزی جنوب خوی و 132 هزارگزی شمال باختری مهاباد واقع شده و مختصات جغرافیایی آن به شرح زیر است: طول 45 درجه و 4 دقیقه، عرض 37 درجه و 34 دقیقه و 40 ثانیه ارتفاع از سطح دریا 1342 گز است اختلاف ساعت با تهران 25 دقیقه و 20 ثانیه، یعنی ساعت 12 ظهر ارومیه، ساعت 12 و 25 دقیقه و 20 ثانیهء تهران است ارومیه یکی از شهرهای قدیم آذربایجان غربی و مرکز استان آذربایجان غربی است و در 18 هزارگزی باختر دریاچهء ارومیه واقع است و یکی از شهرهای زیبا و خوش آب و هوای ایران می باشد بویژه در فصل بهار دارای منظرهء خوش و سبز و خرم است و باغات انگور و آب جاری فراوان دارد نام این شهر تا ظهور سلسلهء پهلوی ارومیه بوده وجه تسمیهء آن بنابه گفتهء معتمدین کلدانی، چون رضائیه قبل از اسلام مرکز سلطنت کلده و آشور بود یا میاه (آب) از « میه » و از لحاظ اینکه شهر ارومیه به کثرت میاه و انبار معروف و مشهور می باشد در زبان کلدانی به معانی محل نظر آب رودخانه ها و چشمه سارهای زیاد به ارومیه معروف گردیده در عین حال تصور می رود که در فرمان استیلای رومیان این موسوم شده باشد ارومیه از دیر زمانی مهد تمدن و جایگاه علم و فرهنگ بوده و آثار گرانبهایی که درنتیجهء « رومیه » شهر بنام حفاریهای علمی و احیاناً در اثر تصادف گوناگون بدست آمده گواه این مدعا می باشد ولی متأسفانه آثار تاریخی این شهر در اثر حوادث تاریخی و انقلابهای متوالی و مهاجمهء اقوام و قبایل مختلف به کلی از بین رفته است این شهر به نوشتهء مورخان و بموجب آثار عتیقه و بناهای تاریخی که دارد مولد زردشت (وخشور زردشت) بوده است و مکان مقدس و زیارتگاه سلاطین عجم به شمار می رفته در سال 623 م که خسرو پرویز ساسانی از امپراطور روم در ارمنستان شکست خورده رومیان داخل خاک ارومیه شده اند و شهر را آتش زده اند که فع آثاری در اطراف شهر از آن باقی است در عصر شاه عباس کبیر شخصی بنام امرخان برادوستی (معروف به امیرخان یکدست) جد بزرگ اسماعیل آقا سمیتقو که رئیس ایل عشایر شکاک بوده از طرف دولت وقت حکومت این در قلعهء کوه دم دم جنوب خاور قریهء کوگیا احداث نمود (و فع آثاری از آن « دم دم » منطقه را عهده دار شد و قلعهء حسین به نام قلعه باقیست)، بعداً بنای عصیان و تمرد از اوامر دولت گذارد و علم طغیان و استقلال برافراشت دولت هرچه قوای نظامی برای تنبیه مشارالیه فرستاد موفقیتی بدست نیاورد سرانجام سردار کربلای علیخان افشار قاسملو انجام دادن این امر را به عهده گرفت و پس از زد و خوردهای خونین قلعهء مزبور را تصرف کرد و این قضیه را خاتمه داد بنابه دستور دولت بیست هزار خانواده از ایلات و طوایف افشار از کلات کوچ نموده در اطراف و دهات و خود ارومیه جهت حفاظت مرز اسکان شده اند و بعد از آن چندین غائلهء عشایری و غیره در این شهر اتفاق افتاده که باعث خرابی این منطقه گردیده و شرح آنها تاریخچهء مفصلی است تا زمانی که رضاشاه به سلطنت نشست و تمام صفحات ایران را از این گونه هرج و مرج ها نجات بخشید علی الخصوص توجه بیشتری به این شهرستان داشت چنانکه نام این شهر به نام وی ارومیه نامیده شد از ابنیهء تاریخی که از آسیب محفوظ مانده بنای تاریخی گنبد و مسجد جامع ارومیه میباشد بنای سه گنبدان برطبق نظریهء باستان شناسان در سال 580 ه ق ساخته شده و عبارت از مقبره ای است به شکل برج، گویا آتشکدهء زردشتیان بوده که پس از هجوم اعراب به ایران و نفوذ آنان در آذربایجان متروک و به تدریج خراب شده و قسمتی از خطوط و نقوش آن از بین رفته و به صورت فعلی درآمده است و در این اواخر بر اثر توجه به حفظ آثار تاریخی به تعمیر قطعی آن اقدام شد و قسمتهای خراب شدهء بنای مزبور برطبق نظریهء کارشناسان به سبک اصلی آن تعمیر گردید سه گنبدان « مارکوارت » مزبور به فاصلهء پانصد گز در سمت جنوب خاور شهر ارومیه واقع و از سنگ و آجر ساخته شده و بنابه نوشتهء بزرگترین آتشکده در جنوب شرقی ارومیه می باشد که بایست هر پادشاهی بعد از جلوس خود پای پیاده « کنجک » مستشرق آلمانی قایلند که دو بنای دیگر نیز در مجاورت ده چهریق در « سه گنبد » به زیارت آن می آمد، ولی بعضی از مورخان راجع به وجه تسمیهء اطراف کهنه شهر شاهپور وجود دارد که مجموعهء این سه بنا را در قدیم سه گنبد نامیده اند دیگر بنای قدیمی مسجد جامع ارومیه می باشد که تخمیناً از هفتصد سال پیش ساخته شده و تاریخ صحیحش در دست نیست و به قول برخی از مورخان قب کلیسا بوده و بعداً در زمان سلطنت شاه عباس کبیر به مسجد تبدیل شده و در سال 1184 ه ق از طرف مرحوم رضاقلیخان بیگلربیگی افشار تعمیر گردیده است مسجد مذکور بنای بزرگی است که در وسط بازار واقع و دارای محراب طلاب نشین و صحن بزرگ و مسجد بسیار بزرگ و عالی است که به آیات قرآنی و گچ بریهای ظریف و کاشی کاریها مزین گردیده سابقاً در رأس گنبد مسجد شبکهء طلایی از روی اصول فنی و قواعد هندسی نصب شده بود که بر اثر حرارت و تابش آفتاب ساعات روز و نصف النهار ظهر را تعیین می نمود که بعداً بواسطهء تعمیر گنبد، اسباب مزبور را از محل اصلی خود منحرف کردند و خاصیت مربوط هم از میان رفت تاریخ محراب مسجد 676 ه ق را نشان می دهد ولی برطبق گفتهء مطلعین تاریخ مذکور از تاریخ بنای مسجد عقب تر می باشد صنایع: صنعت نجاری و منبت کاری ارومیه در تمام ایران شهرت دارد و مبلهای عالی و جعبه های منقوش و قوطی های مشبک دستی در این شهر بوسیلهء استادان ماهر تهیه می گردد صنعت قالیبافی و نساجی نیز سابقاً رواج داشته که فع متروک شده است بهداشت: ارومیه دارای یک بنگاه شیر و خورشید و یک بهداری شهرداری می باشد که سازمان آنها به شرح زیر است: بنگاه شیر و خورشید عبارتست از یک بیمارستان سی تختخوابی و وسایل طبی و جراحی و چشم پزشکی و زایمان و درمانگاه شمارهء 1 و درمانگاه شمارهء 2 بهداری سیار و هفت بخش که پستهای بخشها مرتباً در دهات گردش می کنند و مشغول معالجهء بیماران محل می باشند فرهنگ: این شهرستان دارای 104 باب دبیرستان و دبستان است که در خود شهر دایر است و چند باب آموزشگاه شبانهء اکابر برای تحصیل اهالی بیسواد وجود دارد (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 4) در ارومیه نجاری و منبت کاریهای زیبا می کنند، جعبهء شطرنج و نرد ارومیه معروفست بعلاوه گلاب و مشروبات ممتاز نیز به عمل می آورند و دهها نوع انگور در باغهای آن بدست می آید (یادداشت مؤلف) شهرستان ارومیه، یکی از شهرستانهای استان آذربایجان غربی و مشخصات آن بشرح زیر است: از شمال به شهرستان خوی، از جنوب به شهرستان مهاباد، از خاور به دریاچهء ارومیه، از باختر به کشور ترکیه و عراق محدود می باشد آب و هوا، هوای کنار دریاچهء ارومیه معتدل نسبه گرم و مالاریایی و جلگه، ولی قسمتهای کوهستانی و مرزی آن سردسیر می باشد ارتفاعات: مهمترین ارتفاعات این شهرستان عبارتست از: 1- سلسله جبال مرزی ترکیه و عراق که مرز این سه کشور را از هم جدا نموده و علایم مرزی ایران و ترکیه در روی آنها میله گذاری شده است 2- ارتفاعات گردنهء قوشچی در شمال شهرستان -3 کوههای باستان در جنوب شهرستان رودخانه ها: مهمترین رودخانه های ارومیه عبارتست از: رودخانهء نازلو، روضه چای، برکشلو (شهرچای) باراندوزچای، گدار (قادرچای)، و چندین رودخانهء کوچک دیگر که عموماً به دریاچهء ارومیه می ریزند پلهای معروف: پل چونقرالو، شهرچای، ساعتلوی داغ، باراندوزچای معادن: این شهرستان معادن فراوانی دارد که هنوز به استخراج آنها اقدام نشده فقط چند معدن گچ و آهک و نمک دارد، ولی بیشتر نمک شهرستان از آب دریاچه تهیه می شود سازمان اداری: از نظر تقسیمات کشوری شهرستان ارومیه از 5 بخش و 15 دهستان و 743 آبادی تشکیل شده و جمعیت آن به اضافهء شهر ارومیه 17709 84 80877 صومای 3 376 198566 تن میباشد به شرح زیر: نام بخش تعداددهستان تعدادآبادی جمعیت بخش حومه 6 198566 راهها: به نقاط زیر راه شوسه دارد: 743 14369 جمع 15 74 21403 اشنویه 2 117 11381 سلدوز 1 92 سلوانا 3 کلمانخانه، شاهپور، خوی، ماکو، بازرگان، پلدشت، جلفا، مرند، تبریز، مهاباد، اشنویه، نقده، خانه، میاندوآب، مراغه، شاهین دژ، بوکان، سقز و چند راه نیمه شوسه به سردشت، سراو و جز آن بخش ارومیه، حدود بخش: از شمال به دریاچهء ارومیه و بخش شاهپور، از جنوب به بخش اشنویه و نقده، از خاور به دریاچهء ارومیه، از باختر به بخش صومای و سلوانا قسمتهای کنار دریاچه جلگه و بقیه کوهستانی است هوای بخش بیشتر معتدل، و بعلت وجود باتلاقها و رودخانه های متعدد و دریاچه، ناسالم و مالاریایی است آب دیه های بخش از رودخانه های نازلو و روضه و برکشلو و باراندوز و چشمه سارها و قنوات محلی است محصول آنجا غلات و توتون و حبوب و سبزه و کشمش و برنج و چغندرقند و صیفی و انواع سبزی است راههای شوسهء ارومیه به شاهپور و نقده و مهاباد از این بخش می گذرد بخش حومه از 8 دهستان و 377 آبادی تشکیل می یابد و جمعیت آن به اضافهء شهر ارومیه 16830 روضه چای 12624 باراندوزچای 102 33157 برکشلو 59 133704 تن است به شرح زیر: دهستان آبادی جمعیت نازلو 145 ( 133704 (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 4 52827 جمع 377 3485 شهرارومیه 1 8971 دول 24 5810 انزل 17 29.