رب

[رَب ب] (اِخ) از نامهای خدای تعالی (از اقرب الموارد) (از آنندراج) (دهار) (از مجمل اللغه) پروردگار و خداوند و هو اسم من اسماء الله تعالی و لایطلق باللام لغیر الله و لایقال لغیره الا باضافه (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (صراح اللغه) یکی از نامهای باری عزّوجل (لغت محلی شوشتر، نسخهء خطی متعلق به کتابخانهء مؤلف) با الف و لامِ تعریف بر خدای تبارک و تعالی اطلاق میشود و او رب الارباب و مالک الرقاب است (از متن اللغه) پروردگار (دهار) (ترجمان علامهء جرجانی ص 50 ) (از آنندراج) (مهذب الاسماء) (غیاث اللغات) خداوند (دهار) (از آنندراج) (مهذب الاسماء) (غیاث اللغات) (منتخب اللغات) خدا نامی از نامهای ؛(2 - 108/ پروردگار است (زمخشری) نسبت بدان رَبّیّ و رَبّانیّ و رُبوبیّ : انا اعطیناک الکوثر فصل لربک و انحر (قرآن 1 بدرستی که ما عطا کردیم ترا کوثر را پس نماز گزار مر پروردگار خود را (تفسیر ابوالفتوح رازی ج 10 ص 371 ) فسبح بحمد 105 )؛ آیا ندیدی که چگونه کرد / 3) أَ لم تر کیف فعل ربک باصحاب الفیل (قرآن 1 -110/ ربک و استغفره انه کان تواباً (قرآن 2 پروردگار تو به یاران فیل؟ (ابوالفتوح رازی ج 10 ص 357 ) خلق را برتر از پرستش تو نیست چیزی پس از پرستش ربفرخی صدهزار آفرین رب علیم باد بر ابر رحمت ابراهیم ابوحنیفهء اسکافی (از تاریخ بیهقی چ ادیب ص 387 ) ذاکر و شاکر باشد به برّ رب علیم (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 389 ) چون نشنوی که دهر چه گوید همی ترا از رازهای رب نهانک بزیر لب ناصرخسرو من به یمکان در بزندانم ازین دیوانگان عالم السری تو فریاد از تو خواهم آی رب ناصرخسرو از سقاهم ربهم بینی همه ابرار مست از شراب لایزالی پنج و هشت و چار مست مولوی گفت یزدان ما علی الاعمی حرج کی نهد بر کس حرج رب الفرجمولوی رجوع به رب در کشاف اصطلاحات الفنون و مادهء خدا و پروردگار شود (|| اصطلاح صوفیه) اسمی است مخصوص حق عز اسمه به اعتبار نسبت ذات بسوی موجودات عینی خواه ارواح و خواه اجساد باشند چه نسبت ذات بسوی اعیان ثابت منشأ اسم های الهی است مانند قادر و مرید، و نسبت ذات بسوی اکوان خارجی منشأ اسماء ربوبیت باشد مانند رزاق و حفیظ، پس رب اسم خارجی است که اقتضای وجوب مربوب و تحقق آن کند و آله اقتضای ثبوت مألوه و تعین آن کند و هرچه از اکوان ظاهر شود آن صورت اسم ربانی است که حق بدان مشاهده شود و هم بدان وسیله گیرد و نیز بدان وسیله کند آنچه کند و بسوی او بازگردد و در هرچه نیازمند بدوست و حق است که در مقابل آنچه خواهند عطا فرماید رب الارباب حق است به اعتبار اسم اعظم و تعین اولی که منشأ جمیع اسماء و غایت غایات است، تمامی رغبات و آرزوها متوجه اوست: و ان الی ربک المنتهی( 1) اشارت بدانست چه حضرت ختمی مرتبت (ع) مظهر تعین نخست باشد، پس ربوبیت مختص بدو در این ربوبیت عظمی است و رب بصورت مطلق بجز بر خدای تعالی اطلاق نشود و اطلاق آن بر جز وی به اضافه باشد چون رب الدار، چنین است در بیضاوی (از کشاف اصطلاحات الفنون (||) ص، اِ) سید و منعم و مولی (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (از آنندراج) سید و مطاع (اقرب الموارد) منعم و سید و مطاع، و آن بر آنچه عاقلست اضافه شود ج، ارباب، ربوب، و رباب نیز بندرت آمده (از متن اللغه) بزرگ و آقا (از قاموس کتاب مقدس) سید، چه در معنی سید مختص به خردمندان میشود (از ذیل کشاف اصطلاحات الفنون) در این معنی با الف و لام نیز آید گاه عوض اضافه (از منتهی الارب ||) مصلح (اقرب الموارد) (متن اللغه) (ذیل کشاف اصطلاحات الفنون) بصلاح آرنده (غیاث اللغات ||) مدبر مربی (متن اللغه ||) قَیِّم (متن اللغه) ج، ارباب، ربوب (اقرب الموارد) (مهذب الاسماء) (از کشاف اصطلاحات الفنون) ج، اَرباب، رُبوب (از متن اللغه ||) مالک و صاحب (از منتهی الارب) (از ناظم الاطباء) (از آنندراج) هرگاه بکلمهء دیگر اضافه شود بزرگ و صاحب و مالک باشد: رب البیت رب النوع (لغت محلی شوشتر) مالک، زیرا در این معنی تعمیم مییابد به همهء موجودات (از ذیل کشاف اصطلاحات الفنون) مالک (دهار) (اقرب الموارد) مالک، و آن اضافه شود بر غیرعاقل (از متن اللغه) ج، ارباب، ربوب (اقرب الموارد ||) مستحق (اقرب الموارد) (منتهی الارب) (از ناظم الاطباء) مستحق و آن به غیرعاقل اضافه شود (از متن اللغه) ج، ارباب، ربوب (اقرب الموارد ||) یار (مهذب الاسماء) یار و صاحب (از منتهی الارب) (از ناظم الاطباء) (از آنندراج) صاحب (اقرب الموارد) ج، ارباب، ربوب (اقرب الموارد) (منتهی الارب ||) در دوران جاهلیت به پادشاه میگفتند، حارث بن حلزه در معلقه اش گفته است : و هو الرب و الشهید علی یو- م الحیارین و البلاء بلاء و با آن پادشاه را اراده کرده است که عبارت باشد از منذربن ماءالسماء (از منتهی الارب) (از صراح اللغه) پادشاه (منتهی الارب) (ناظم الاطباء) (آنندراج) در این معنی گاه با الف و لام نیز آید عوض اضافه || برادر بزرگ، قوله تعالی : یا موسی انا لن ندخلها ابداً ماداموا فیها 5)؛ ای انت و هارون (منتهی الارب)؛ ای موسی، ما در آن [ در آن شهر ] داخل نمیشویم تا / فاذهب انت و ربک فقاتلا (قرآن 24 وقتی که شما در آنجا هستید پس تو و برادر بزرگت [ هارون ] بروید و بکشید - ربنا؛ پروردگار ما : یهدی الی الرشد فآمنا به و لن 72 ||) - ای پروردگار ما پروردگارا خداوندا :ربنا و اجعلنا مسلمین لک انک انت التواب الرحیم / نشرک بربنا احداً (قرآن 2 2) غم تو دست برآورد و خون جسمم ریخت مکن که دست / 2) ربنا و ابعث فیهم رسو یتلوا علیهم آیاتک (قرآن 129 / (قرآن 128 برآرم به ربنا ای دوست سعدی زینهار از رفیق بد زنهار و قنا ربنا عذاب النارسعدی - ربی؛ خدای من (ناظم الاطباء) : زعم الذین (34/ 64 ) و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعه قل بلی و ربی لتأتینکم (قرآن 3 / کفروا ان لن یبعثوا قل بلی و ربی لتبعثن (قرآن 7 53/ 1) - قرآن 42 ).