ابومخنف

[اَ مِ نَ] (اِخ) لوط بن یحیی بن سعیدبن مِخْنَف بن سلیم الازدی(1). و مخنف بن سلیم جد ابومخنف از اصحاب علی علیه السلام بود و از رسول صلوات الله علیه روایت کند. و ابن الندیم گوید: بخط احمدبن الحارث الخزاز خواندم که علماء گفته اند که در اخبار و فتوحات عراق ابومخنف بر دیگران برتری دارد و در اخبار خراسان و هند و فارس تفوق مدائنی راست و در امر حجاز و سیرت، فضل واقدی را باشد و در فتوح شام هرسه برابرند. -انتهی. و طبری عمدهءمطالب کتب او را در تاریخ خود نقل کرده است. لیکن اصل هیچیک از مؤلفات ابومخنف بدست نیامده است و کتابها که بدو نسبت کنند مجهول و برساختهء متأخرین باشد و یاقوت در معجم الادباء(2) گوید: مخنف بن سلیمان از اصحاب علی علیه السلام بود و از رسول روایت داشت و صاحب تصانیف است در فتوح و حروب اسلام. ویحیی بن معین گوید: او کوفی است و حدیث او بچیزی نیست. وفات او به سال 157 ه . ق. بود(3) - انتهی. و محدث استرابادی در منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال گوید: مردم شیعی را برخلاف اهل سنت بر نقل و روایت وی وثوقی تمام است. علامهء حلی گوید: ابومخنف رضی الله عنه شیخ من اصحاب الاخبار بالکوفه و وجههم و کان یسکن الی ما یرویه. لکن عامه را بعلت شیعی بودن ابومخنف بر روایات وی اعتمادی نیست. فیروزآبادی گوید: لوط بن یحیی اخباری شیعی تألف من نقله السیر، متروک. و دارقطنی گوید: اخباریٌّ ضعیف. و مجلسی در بحار وی را از علمای جماعت گمان برده است و بی شک بر اصلی نیست. و ابوعمرکشی ابومخنف را از اصحاب امیرالمؤمنین علی علیه السلام گفته است و آن نیز براساسی نباشد چنانکه شیخ ابوجعفر طوسی در رجال خود گوید: و عندی انّ هذا غلط لانّ لوط بن یحیی لم یلق امیرالمؤمنین و کان ابوه یحیی من اصحابه. و آنچه متفق علیه خاصه است این است که ابومخنف از اصحاب ابوعبدالله جعفربن محمد الصادق بوده. و نجاشی گوید: گروهی گفته اند که ابومخنف از اصحاب ابوجعفر محمد بن علی الباقر علیه السلام است و آن درست نباشد. و بعضی گفته اند که جدّ اعلای وی مخنف نیز درک خدمت علی بن ابیطالب علیه السلام کرده و در خلافت آن حضرت حکومت اصفهان داشته است و ابومخنف لوط در شرح حال مخنف جدّ خویش کتابی بنام اخبار مخنف بن سلیم کرده است. و ابن الندیم کتب ذیل را بدو نسبت کند: کتاب الرده. کتاب فتوح الشام. کتاب فتوح العراق. کتاب الجمل. کتاب صفین. کتاب اهل النهروان(4) والخوارج. کتاب الغارات. کتاب الحریث(5) ابن راشد و بنی ناجیه. کتاب مقتل علی رضی اللله عنه. کتاب مقتل حجربن عدی. کتاب مقتل محمد بن ابی بکر والا شتر و محمد بن ابی حذیفه. کتاب الشوری و مقتل عثمان. کتاب المستورد ابن علفه (در بعض کتب دیگر کتاب المیسور ابن علقمه؟) کتاب مقتل الحسین(6) علیه السلام. کتاب وفاه معاویه و ولایه ابنه یزید و وقعه الحره و حصار(7) ابن الزبیر. کتاب المختاربن ابی عبید. کتاب سلیمان بن صرد و عین الورده. کتاب مرج راهط و بیعه مروان و مقتل الضحاک بن قیس.(8) کتاب مصعب(9) و ولایته العراق. کتاب مقتل عبدالله بن الزبیر. کتاب مقتل(10) سعیدبن العاص. کتاب حدیث یا حمیرا(11) و مقتل ابن الاشعت. کتاب بلال الخارجی. کتاب نجده ابی قبیل.(12) کتاب حدیث الازارقه. کتاب حدیث روستقبان.(13)کتاب شبیب الخارجی(14) و صالح بن مسرح. کتاب مطرف بن المغیره. کتاب دیرالجماجم و خلع عبدالرحمن بن الاشعث(15). کتاب یزیدبن المهلب و مقتله بالعقر. کتاب خالدبن عبدالله القسری(16) و یوسف بن عمر و موت هشام و ولایه الولید. کتاب یحیی(17). کتاب الضحاک الخارجی - انتهی. و در معجم علاوه بر کتابهای مزبور کتاب زیدبن علی و کتاب الخوارج و المهلب بن ابی صفره را نیز به لوط منسوب داشته. و بعضی کتاب اخبار مخنف بن سلیم. کتاب السقیفه. کتاب فتوح خراسان. کتاب اخبار الحجاج. کتاب اخبار ابن الحنفیه. کتاب اخبار محمد بن ابی بکر. کتاب اخبار زیاد. کتاب الشوری. کتاب الخطبه الزهراء را بر نامهای کتب او افزوده اند.
(1) - مطابق ضبط ابن الندیم در الفهرست چ مصر. و در معجم الادباء (چ مارگلیوث) بصورت زیرین آمده است: لوط بن یحیی بن مخنف بن سلیمان بن الحرث ابوعوف...
(2) - چاپ مارگلیوث ج 6 ص 220.
(3) - محمد بن شاکر صاحب فوات الوفیات نیز وفات او را 157 ه . ق. گفته است.
(4) - کتاب النهروان. (معجم الادباء چ مارگلیوث).
(5) - الخریت ابن راشد. (همانجا).
(6) - ابن علی. (همانجا).
(7) - وقعه الحره و عبدالله بن الزبیر. (همانجا).
(8) - قیس الفهری. (همانجا).
(9) - مصعب بن الزبیر والعراق. (همانجا).
(10) - مقتل عمروبن سعیدبن العاص. (همانجا).
(11) - باخمرا. (همانجا).
(12) - نجده الحروری. (همانجا).
(13) - روستقباذ. (همانجا).
(14) - شبیب الحروری. (همانجا).
(15) - خلع ابن الاشعث. (همانجا).
(16) - خالد القسری. (همانجا).
(17) - یحیی بن زید. (همانجا).