ذروه

[ذِرْ وَ / ذُرْ وَ] (ع اِ) سرکوه. (دهار) (مهذب الاسماء). بالای کوه. قلّه. || در سر مردم، چکاد. تارک. || سر کوهان اشتر. (مهذب الاسماء). || مال بسیار. || بالای هر چیز. سر، نوک، کله و بلندی هر چیزی. ج، ذُری :
بر رجاحت عقل و سجاحت خلق و صدق وفا و اتّساع عرصهء کرم و ارتفاع ذروهء همم و محاسن شیم او آفرینها گفتند. (ترجمهء تاریخ یمینی نسخهء خطی کتابخانهء مؤلف ص70). حق تعالی او را به ذروهء معالی رسانید و رتبت سلطنت، ارزانی داشت. (ترجمهء تاریخ یمینی نسخهء خطی کتابخانهء مؤلف ص 110).
ای مرغ روح بر پر از این دام پربلا
پرواز کن به ذروهء ایوان کبریا.
عطار.
هم ذروهء کمال تو افزون ز کیف و کم
هم سدّهء جلال تو بیرون ز منتها.
سلمان ساوجی.
|| ذروهء تدویری؛ اوّل نطاق تدویر. || ذروهء اوجی؛ اوّل نطاق اوجی. و یاقوت در معجم البلدان گوید: ذروه بفتح اوّله و بکسر. و ذروه کلّ شی ء؛ اعلاه. || مال بسیار. ثروت. و صاحب کشاف اصطلاحات الفنون گوید: بالضّم و الکسر. و هو المشهور و بسکون الرّاء، فی اللغه العلو و عند اهل الهیئه تطلق بالاشتراک علی معنیین. احدهما ما یُسمّی بالذّروه المرئیه. المسماه ایضاً بالبعد الا بعد المقوّم. و هی موقع الخطّ الخارج من مرکزالعالم المار بمرکز التدویر علی اعلی التدویر. و یقابلها الحضیض المرئی المسمّی بالبعد الاقرب المقوّم ایضاً. و توضیحه انّا اذا اخرجنا خطاً من مرکزالعالم الی مرکزالتدویر منتهیاً الی السطح المحدّب من الحامل فلا محاله یقطع ذلک الخط الحامل علی نقطتین مشترکتین بین التدویر و الحامل، احدیهما و هی النقطه المشترکه بین السطح المحدّب للحامل و بین سطح التدویر و هی التی هی مبدأالنّطاق الاوّل تسمّی بالذّروه المرئیه و هی نقطه علی اعلی التدویر بالقیاس الی مرکزالعالم. و ثانیتهما و هی النقطه المشترکه بین السطح المقعر من الحامل و بین سطح التدویر و هی التی هی مبدألنّطاق الثالث تسمّی بالحضیض المرئی. و هی اقرب نقطه علی اسفل التدویر بالقیاس الی مرکزالعالم. و ثانیهما ما یسمّی بالذّروه الوسطیَّه. و قد تسمّی ایضاً بالذّروره المستویه و البعد الا بعد الوسط و هی موقع الخطّ الخارج من مرکز معدّل المسیر او من نقطه المحاذاه علی اعلی التدویر و بازائها الحضیض الاوسط و الوسطی و المستوی و البعد الاقرب الوسط. فانّا اذا اخرجنا خطا من مرکز معدّل المسیر فی المتحیره او من نقطه المحاذاه فی القمر فتقاطعه مع اعلی التدویر هو الذّروه الوسطی و مع اسفله هو الحضیض الوسطی. ثم اعلم أنّ الذّروتین و کذا الحضیضین ینطبق احدهما علی الاَخر اذا کان مرکزالتدویر فی اوج الحامل او حضیضه. و فی غیر هذین الموضعین یفترقان. هذا کله خلاصه ما فی شرح الملخص للسید السند. و ما ذکر الفاضل عبدالعلی البیرجندی فی شرح التذکره حاشیه شرح الملخص للقاضی. || ذروت وسطی و مرئی. ابوریحان در التفهیم گوید: ذروت غایت بلندی بود. و اندر فلک تدویر بجای اوج باشد از خارج المرکز و برابر ذروهء حضیض تدویر بود، فروترین جای اندر او، و بزمین نزدیکتر. و معنی مرئی دیداری بود و اندر این صناعت دیداری آن بود که بر مرکز عامل قیاس کرده آید. و وسطی آن بود که قیاس او بر آن نقطه کرده آید که وسط مسیر بر اوی است. پس ذروت وسطی آن نقطه است از زبری فلک تدویر که بدو آن خط رسد که از مرکز معدّل بیرون آید و بر مرکز تدویر بگذرد. و ذروت مرئی آن نقطه است از زبری فلک تدویر که بدو آن خط رسد کز مرکز عالم بیرون آید و بر مرکز تدویر بگذرد. و این صورتشان است.