دنده

[دَ دَ / دِ] (اِ)( 1) هر یک از استخوانهای پهلو ضلع (از ناظم الاطباء) استخوان پهلو فقره هر یک از استخوانهای دو جانب وحشی تن آدمی از یمین و شمال هر یک از استخوانهای سینهء پهلو قبرقه هر یک از استخوانهای منحنی و قوسی شکل که قفس سینه را از جهات طرفی احاطه کرده و از جلو به استخوان سینه (عظم قص) و از خلف به مهره های پشتی مربوطند، به استثنای دو زوج آخر که موّاجند و ضمناً زوجهای هشتم و نهم و دهم مستقیماً به استخوان سینه مربوط نیستند بلکه به غضروف دنده های فوقانی ارتباط دارند (از یادداشت مؤلف) در استخوان بندی انسان، هر یک از دوازده جفت استخوان کمانی شکل، جزء استخوان های تنه، که از عقب به ستون فقرات متصل می شوند، ده جفت از آنها به جناغ سینه متصل اند و دو جفت آخر آزادند (دایره المعارف فارسی) - امثال: دنده به قضا دادن (امثال و حکم دهخدا) دنده را اشتر شکست و تاوان را خر داد (امثال و حکم دهخدا) کدام دنده بخوابانمت که بادت درنرود (امثال و حکم دهخدا) نمیدانم امروز از چه دنده ای برخاسته اید (یادداشت مؤلف) - به دندهء راست یا چپ خفتن؛ بر جانب راست یا چپ خفتن (یادداشت مؤلف) - دنده به جگر فشردن؛ با تعبی سخت شکیبایی کردن (یادداشت مؤلف) - یک دنده؛ آنکه هیچگاه از رأی خود بازنگردد لجوج خودرای (یادداشت مؤلف) رجوع به مادهء یک دنده شود - یک دنده کم داشتن؛ در عقل سستی داشتن کم خرد بودن (یادداشت مؤلف ||) هر یک از پره های چرخ آسیا و امثال آن هر یک از دنده های چرخ و میلهء دندانه دار ماشین (یادداشت مؤلف ||) دندانه پنجه - دنده زدن؛ با شن کش زمین زراعی را تسطیح و پاک کردن دنده کشی (یادداشت مؤلف) - دنده کشی؛ دنده زدن به زمین به منظور زیر خاک کردن بذور (یادداشت مؤلف ||) هر یک از تریشه های شانه و اره و مانند آن دندانه: شانهء دنده درشت (یادداشت مؤلف ||) هر یک از قسمتهای یک کونهء سیر هر یک از قسمتهای هلالی شکل سیر که مجموع آن یک میوهء سیر باشد، گره سیر و مانند آن فوم دندانه پولک سیرچه دندانهء سیر سنّ ثوم سن سنّه یک پاره از یک دانهء سیر که در پوست جداست (یادداشت مؤلف||) نام قسمتی از لوازم متحرکهء اتومبیل( 2) و آن مجموعه ای است از چرخهای گرد دندانه دار که روی دو میله تعبیه شده اند، میلهء نخستین محور کلاچ یا شفت است که امتداد آن را محور طرف میل گاردان نامند چرخ های مضرس روی این دو محور واسطه است که خود آنها ثابتند میلهء دوم محور واسطه است که خود در تمام مدتی که موتور کار می کند با آن می گردد این چرخها و میله ها در جعبه ای که آن را جعبه دنده یا گیربکس نامند قرار دارند و به وسیلهء محور شفت و میل گاردان به موتور متصلند و از یک سو به اهرمی که سر آن در داخل اتاق نزدیک فرمان و در دسترس راننده قرار دارد و دسته دنده نامیده می شود متصل است حرکتی که به دسته داده شود سبب اتصال و درگیری چرخهای مضرس دو محور با هم و گرفتن نیرو از موتور و حرکت اتومبیل می گردد اتومبیلهای سواری معمولًا دارای چهار یا پنج دنده می باشند که سه یا چهار دنده برای جلو راندن ماشین و یکی برای عقب راندن آن می باشد دندهء یک چون دایره اش کوچکتر از دندهء دو است قدرت محرکهء اتومبیل در آن بسیار ولی برعکس سرعت اتومبیل کمتر است و همچنین است دندهء دو نسبت به دندهء سه و دندهء سه نسبت به دندهء چهار از این دنده ها بترتیب برای استفاده از قدرت و سپس سرعت استفاده می شود - دندهء اتوماتیک؛ دنده ای است که نیاز به کلاچ ندارد و با ابزاری که در دنده تعبیه شده در سرعتهای مختلف با قطع و وصل گاز دنده خودبخود عوض می شود - دندهء میل سوپاپ؛ دنده ای است که روی سر میلهء سوپاپ قرار دارد، ته آن پمپ روغن را بکار می اندازد و دنده اش با سر دندهء میل لنگ کار می کند برآمدگیهای - ( انگلیسی) ( 2 ) Cote - ( روی میلهء میل سوپاپ که به نام بادامک می باشد برای باز و بسته کردن سوپاپ است (فرانسوی) ( 1 Gear.