دلفین

[دُ] (معرب، اِ)( 1) قسمی از پستانداران قاطوسی که گاه بالای آن به سه ذرع میرسد (یادداشت مرحوم دهخدا) جانوری است دریایی که غریق را به پشت خود یاری دهد تا غرق نشود (از منتهی الارب) دابه ای است بحری، که گویند غریق را نجات دهد و آن معرب است و مرادف آن دُخَس ج، دَلافین (از اقرب الموارد) جانوری است دریایی همچون خیک، مر مردم را دوست دارد و به کشتیها انس گیرد و غرقه شدگان را برهاند اگر مرده باشد یا زنده (از التفهیم) ماهی بزرگ سیاه رنگ، و سر وی مانند خوک بود و دندان دارد (از اختیارات بدیعی) اسم یونانی نوعی از سمک است که سر او شبیه به سر خوک و بی فلس است (از تحفهء حکیم مؤمن) نوعی جانور ماهی شکل پستان دار از طایفهء ستاسه( 2) گوشت خوار و دندان دار و دارای دوازده قسم، و به عربی تُخَس گویند، و نوعاً طول آن از سه متر تا یک متر و نیم می باشد و همیشه بطور گله زندگانی می کند و در منطقه های حاره فراوان می باشد و رنگ قسمت فوقانی بدن وی خرمایی یا خاکستری پررنگ و قسمت تحتاتی سفید است و گاهی دیده می شود که رنگ همهء بدن خاکستری تیره است مانند دلفینهای اقیانوس هند این حیوان را جهت گرفتن روغن بمقدار زیاد صید می کنند (از ناظم الاطباء) هر یک از جانوران پستاندار از اقسام بال دندان دار و از تیرهء دلفینها( 3)، که در بیشتر اقیانوسها و گاه در رودخانه ها گله وار زندگی کنند تیرهء دلفینها مشتمل بر بال کُشنده، بال سفید، فوسن، و دلفینهای واقعی است طول متوسط دلفینهای واقعی 5 متر) مخصوصاً در دریای / 5 متر است و پوزهء درازشان آنها را از فوسنها مشخص می کند دلفین معمولی (بطول 2 تا 2 / 5 تا 4 / از 1 مدیترانه فراوان است، و صورتش در حجاریهای باستانی دیده می شود دلفینهای رودخانه ای در آسیا و آمریکای جنوبی موجود است (از دایره المعارف فارسی) تُخَس دخَس خنذیرالبحر خوک ماهی (الفاظ الادویه) (اختیارات بدیعی) ماهی یونس ماهی بینی دراز کچه ماهی (تحفهء حکیم مؤمن ||) نام ماهی کوچکی دارای باله های خاردار که در آبهای گرم زندگی می کند (از دایره المعارف فارسی (||) اِخ) در اصطلاح فلکی، صورت یازدهمین از صور نوزده گانهء شمالی فلکی قدما و آنرا صلیب نیز گویند (از مفاتیح العلوم) نام صورتی از صور فلکیه از ناحیهء شمالی و آنرا بصورت دلفین حیوانی بحری یا خیکی پرباد توهم کرده اند و کواکب آن ده است (از جهان دانش) نام صورتی از صور شمالی فلک که متشکل از 18 کوکب است پنج از قدر سیم، و روشن تر از همه ذنب الدلفین است، و ستارگان عقده الصلیب یا عقود نیز در این صورت است (یادداشت مرحوم دهخدا) صورت فلکی شمالی، نام عربی قدیمتر و رایجتر آن صلیب بوده است، و خارجی ترین ستارهء آنرا عمودال ّ ص لیب و منجمین ذنب Dolphin : انگلیسی Dauphin : فرانسوی Delphinus : الدلفین می گفتند (از دائره المعارف فارسی) ( 1) - مأخوذ از لاتینی (2) - Cetaces (3) - Delphinides.