ابوکالنجار

[اَ لِ] (اِخ) مرزبان بن فناخسره عضدالدوله بن حسن رکن الدولهء دیلمی بویهی ملقب به صمصام الدوله و شمس المله از دست خلافت. (آثارالباقیه ص 133). جلوس 379، ه . ق. وفات 388 ه . ق. چون عضدالدوله رخت فنا بدارالبقا برداد صمصام الدوله در بغداد قدم بر مسند امیرالامرائی نهاد و پس از آنکه مدت چهار سال و ششماه بتمشیت امور ملک و مال پرداخت شرف الدوله (برادر او) بدارالسلام شتافته او را بیکی از قلاع فرستاد و صمصام الدوله بعد از فوت برادر بسعی جمعی از اتراک از محبس بیرون آمده با سپاهی جرّار متوجه بغداد گشت و بهاء الدوله بن عضدالدوله که پس از فوت برادر حاکم دارالسلام بود او را استقبال کرد و بین الجانبین نائرهء قتال اشتعال یافته عاقبت الامر مهم بصلح انجامید بر این جمله که ایالت بلاد فارس و ارجان متعلق بصمصام الدوله باشد و در عراق عرب و خوزستان بهاءالدوله پادشاهی کند آنگاه هریک از آن دو پادشاه بمقر عزّ خود بازگشتند و در سنهء 383 که شش تن از اولاد عزالدوله بختیاربن معزالدوله در یکی از قلاع فارس محبوس بوده اند بنابر موافقت موکلان از قید نجات یافته خروج کردند و صمصام الدوله، ابوعلی بن استاد هرمز را بدفع ایشان نامزد فرمود و ابوعلی آن شش دولتمند را اسیر کرده نزد صمصام الدوله برد و صمصام الدوله دو تن از آنان را بصمصام انتقام درآورد و چهارتن دیگر را محبوس گردانید و در خلال این احوال بناء مصالحه میان صمصام الدوله و بهاء الدوله انهدام یافته بار دیگر غبار منازعت در هیجان آمد و صمصام الدوله ابوعلی بن استاد هرمز را بصوب بغداد فرستاد و بهاءالدوله نیز فوجی از سپاه ارسال داشت و مدتها بین الجانبین آتش جنگ و شین مشتعل بود و در اکثر معارک ابوعلی را صورت نصرت روی نمود و چون مهم بهاءالدوله نزدیک رسید ناگاه خبر قتل صمصام الدوله در عراق عرب منتشر گردید و کیفیت آن واقعه چنان بود که در سنهء 388 ه . ق. صمصام الدوله بعرض لشکر مشغولی فرمود و نام هرکس را که نسبش بدیلم می کشید از دفتر حک کرد و چون آن لشکریان از مرسوم و علوفه نومید شدند مستحفظان اولاد بختیار را فریفته ایشان را از بند بیرون آوردند و جمعی کثیر از رنود و اوباش به ایشان پیوستند چون صمصام الدوله از کیفیت حادثه خبریافت قصد کرد که در یکی از قلاع فارس متحصن گردد تا سپاه از بغداد مراجعت کنند اما کوتوالان قلعه او را راه نداده و صمصام الدوله با سیصد نفر از لشکر در دیه دمان که موضعی است در دو فرسخی شیراز فرود آمد طاهرنامی که رئیس آن منزل بود او را گرفته پیش ابونصربن بختیار برد و ابونصر در سنهء مذکوره صمصام الدوله را بقتل رسانید و مادرش را نیز کشته و آن دو قتیل را در دکانچهء سرای عمارت دفن کردند و چون بهاءالدوله بفارس شتافت ایشان را از آن مدفن بمقبرهء آل بویه نقل داد و مدت حکومت صمصام الدوله در فارس نه سال و هشت ماه بود. رجوع به حبیب السیر ج 1 ص351 و 352 شود.