دزفول

[دِ] (اِخ) (شهر) آن را دسبول نیز گویند (ابن بطوطه) آن را اندیمشک گفته اند، از اقلیم سیم است اردشیر بابکان ساخت بر دو جانب آب جندی شاپور نهاده است بر جانب شرقی بالای شهر جویی در سنگ بریده اند در زیر شهر با رود رسانیده اند و دولابی بزرگ بر آن جوی ساخته چنانکه پنجاه گز آب بالایی اندازد و مدار شهر بدان آب است و شهری وسط است، مواضع بسیار از توابع اوست (از نزهه القلوب مستوفی ج 3 ص 111 ) شهری است در خوزستان، اسم قدیمی آن اندامیش و در کنار آب دیز واقع است جمعیت فعلی آن مخلوط از طوایف مختلف است در روی تپه ای به ارتفاع 210 متر از رودخانه بنا شده و سردابهای عمیقی دارد که برای فصل گرما است اهالی آن بواسطهء شدت گرما شکسته و لاغر هستند (از جغرافیای سیاسی کیهان) نام شهر از دز به معنی قلعه، و پل مأخوذ است و آن بمناسبت قلعه ای است که برای حفظ پل معروف رود دز ساخته شده بود دزفول تا قرن ششم هجری اِندالمِشک یا اندامشک یا اندامش نام داشت، و تسمیهء الروناش، قنطره الروم، قنطره الرود و قنطره دزفول (مانند شوشتر) مدتها تحت الشعاع جندی شاپور بود و پس از ویران شدن شهر اخیر، دزفول رونق بیشتر یافت، سپس به سبب عدم توجه به تعمیر شبکهء عالی آبیاری عهد ساسانی، شهر و اطرافش آسیب بسیار دید دزفول از هجوم مغول محفوظ ماند ولی بعد تحت فرمان ایلخانان درآمد در مقابل امیر تیمور مقاومتی نشان نداد نادرشاه چند بار به دزفول آمد و برای حفظ آن در مقابل لرها قلعهء دزشاه را در چند کیلومتری شمال شرقی شهر بنا نهاد در نیمهء اول قرن نوزدهم میلادی زراعت نیل در اطراف دزفول رایج شد و بسرعت توسعه یافت و تا رواج رنگهای خارجی رونق بسیار داشت و از کالاهای تجاری عمدهء دیگر آن قلم نی بود که تا قسطنطنیه و هند صادر میشد بر اثر وبای سخت سال 1247 ه ق در شوشتر، دزفول چندی کرسی خوزستان گردید دزفول دارای 30 مسجد و تعدادی امامزاده و مقابر مقدسه است مقبرهء سلطان حسین در آبادی روبَند شباهت تام به مقبرهء دانیال در شوش دارد (از دائره المعارف فارسی ) شهر دزفول مرکز شهرستان دزفول در 146 هزارگزی شمال اهواز و 10 هزارگزی اندیمشک واقع است و مختصات جغرافیائی آن بشرح ذیل است: طول 48 درجه و 24 دقیقه عرض 32 درجه و 24 دقیقه هوای شهر گرمسیر و درجهء حرارت در وسط تابستان بیش از 50 درجهء سانتیگراد است جمعیت شهر طبق سرشماری سال 1335 ه ش 52121 تن و مذهب ساکنین مسلمان شیعه و زبان آنان فارسی است در حدود یکهزار باب دکان و یک دبیرستان و 9 دبستان دارد آب آشامیدنی سکنه از رودخانهء دز که بوسیلهء لوله برداشته میشود تأمین میگردد کلیهء ادارات دولتی شهرستان در آن برقرار و پادگان نظامی آن در ( باختر رودخانه واقع است از آثار قدیمی شهر آثار پلی است در روی رودخانهء کنار شهر (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6.